Overlevingscrisis zal niet snel overwaaien
Komt het ooit nog goed met de eurozone? Eerst Griekenland in de problemen, nu Ierland, en grote kans dat het daar niet bij blijft. Het gemeenschappelijk betaalmiddel brengt allerminst de stabiliteit die werd beoogd bij de invoering ervan.
EU-president Van Rompuy sprak enkele dagen terug van een „overlevingscrisis.” Volgens hem is het voortbestaan van de muntunie, een aanvankelijk succesvol project, in gevaar. Minister van Financiën De Jager benadrukte dat als het misgaat, het ook goed misgaat.
Betalingsproblemen bij overheden, reddingsoperaties, herstructurering van schuldposities. Daar praten we inmiddels over in Europa. Niet zo lang geleden leken dat zaken in delen van de wereld met een altijd al twijfelachtige reputatie. Nu zijn ze dicht bij huis aan de orde.
De verbondenheid via de gezamenlijke valuta betekent dat als een lidstaat, door wat voor oorzaak ook, in moeilijkheden verkeert, de effecten daarvan de partners eveneens raken. De Europese Centrale Bank (ECB) bepaalt het monetaire beleid. De deelnemers aan de euro hebben hun soevereiniteit op dat terrein overgedragen. Zij zijn tot dusver echter wel eigen baas over de economische aanpak en over de uitgaven en inkomsten van de schatkist.
De realiteit leert dat aan die constructie bezwaren kleven. Een centrale autoriteit om tijdig corrigerend op te treden, ontbreekt namelijk. Vandaar dat soms het pleidooi klinkt voor de vorming van een Europese superstaat, met een bovennationale regering.
Het stabiliteitspact is ooit in het leven geroepen om ontsporingen te voorkomen. Het bleek een illusie. Griekenland sjoemelde met zijn begroting. Ierland ondervindt de gevolgen van het instorten van de vastgoedsector. Banken daar dreigen te bezwijken, de regering in Dublin schiet met enorme bedragen te hulp. De aanleiding was verschillend, maar de actuele omstandigheden in beide naties zijn identiek: hoge tekorten en sterk opgelopen schulden.
Beleggers, waaronder fondsen en financiële bedrijven, vertrouwen het niet. Zij doen de staatsleningen van zwakke landen van de hand of zij zijn alleen nog bereid die in hun portefeuille op te nemen tegen een buitensporig rendement. De ECB koopt de laatste maanden af en toe pakketten van de betrokken waardepapieren op, in een poging het stilvallen van de handel en scherpe koersdalingen te vermijden. Rond Portugal, en, wie weet, daarna ook Spanje, zou hetzelfde kunnen gebeuren. Een dominoscenario, dat de eurozone doet wankelen, is niet denkbeeldig.
Een uitstapje naar elders: oud-topman Greenspan van de Federal Reserve (Fed) waarschuwde deze week dat zelfs de VS een crisis op de obligatiemarkt riskeren, met een stijgende rente en een afzwakkende economie, als zij geen werk maken van het dichten van het gat in het overheidsbudget. Kortom, overal in de wereld zorgen zware schuldenlasten voor explosieve situaties. Dat is het beangstigende beeld anno 2010.
De EU heeft, in samenwerking met het IMF, begin mei een vangnet van 750 miljard euro gespannen om landen die geen geld meer hebben om hun verplichtingen na te leven en waar beleggers niet langer in durven te investeren, te behoeden voor een faillissement. Concreet gaat het om garanties op leningen uit de markt. Voor Griekenland was eerder een apart mechanisme van 110 miljard opgetuigd.
De pot is goed gevuld. Maar dat wijzigt mogelijk als het geweld van de financiële wereld zich richt tegen een speler met de omvang van Spanje. Dat de Duitsers nog dieper in de buidel tasten om reddingsacties te bekostigen, lijkt uitgesloten. Niet voor niets opperen zij dat vanaf 2013 ook obligatiehouders maar pijn moeten lijden, door hun inleg geheel of gedeeltelijk af te waarderen.
Noodkredieten bieden slechts tijdelijk soelaas. De schuld dijt erdoor uit, met de hoop dat die in betere tijden afgelost kan worden. Voor echte verbeteringen zijn bezuinigingen nodig die het tekort terugdringen. Een stevige economische groei vergemakkelijkt dat proces, maar de vereiste ombuigingen zetten daar een rem op. Al met al hoeven we er niet op te rekenen dat de overlevingscrisis snel overwaait.
Misschien reikt China de helpende hand. Opvallend: leiders van de grootmacht bezochten juist de afgelopen tijd Griekenland en Portugal. Zij speelden er voor suikeroom en beloofden obligaties van die landen op te kopen. Maar zijn we daar blij mee, als we bedenken dat hun bedoeling is de invloed in Europa te versterken?
