Wat betreft het CDA –dat momenteel hard bezig is de desastreuze verkiezingsuitslag van 9 juni te evalueren–, kunnen in elk geval twee van die natuurwetten genoemd worden. In de eerste plaats een algemene: door de ontzuiling werden grote groepen kiezers kritisch en zwevend. Daardoor krijgt elke grote partij in Nederland op haar beurt klappen. Dan weer verliest de PvdA 20 zetels, dan weer krimpt het CDA tot de helft in.

In de tweede plaats raken ontzuiling
en secularisatie het CDA in het bijzonder. Steeds minder burgers zijn ge­
doopt, steeds minder bezoeken een
kerk. Die ontwikkeling werkt automatisch door naar de steun voor een christelijke partij. Het is veelzeggend dat de gemiddelde leeftijd van een CDA-lid, volgens een onderzoek uit 2008, 67 jaar is. Er is wel eens betoogd dat het CDA bij elke Kamerverkiezing in principe 1 of 2 zetels verliest, doordat een deel van de sterk vergrijsde achterban inmiddels is overleden.

Deze twee natuurwetten maken dat een neergaande lijn voor het CDA niemand kan verbazen. Veertig zetels halen is voor deze partij geen normale zaak, maar iets wat keihard bevochten moet worden. Zoiets kan eigenlijk alleen nog plaatsvinden in zeer gunstige omstandigheden, namelijk wanneer het CDA door een krachtige lijsttrekker én een helder programma weet aan te sluiten bij bepaalde restanten van christelijk denken.

Juist op dat punt is het bij de laatste Kamerverkiezingen goed misgegaan. Het was oud-directeur Oostlander van het Wetenschappelijk Instituut die op zeker moment de spijker op de kop sloeg toen hij tot zijn verdriet vaststelde dat lijsttrekker Balkenende, door van de hypotheekrenteaftrek een breekpunt te maken, de verkiezingscampagne heeft „geseculariseerd.”

Dat laatste is inderdaad buitengewoon jammer. Want dat Nederland in rap tempo is ontkerkelijkt, wil nog niet zeggen dat er geen ruimte meer is voor een partij die zich baseert op christelijke normen en waarden. De uit het christelijke geloof voortkomende waarden zitten bij veel mensen nog diep verankerd. Met het opstarten van een waarden-en-normendebat sloot Balkenende daar in 2002 uitstekend bij aan. Helaas heeft dat debat uiteindelijk te weinig handen en voeten gekregen, waarna het CDA het thema geleidelijk heeft losgelaten.

Met als dieptepunt de verkiezingscampagne van 2010, die door de christendemocraten volledig gespeeld werd over de band van de portemonnee van de burger.

Het was de socioloog Gabriël van den Brink die er onlangs nog eens op wees dat het een misvatting is dat kiezers zich alleen maar laten leiden door geldelijk gewin. Veel burgers worden in de allereerste plaats gedreven door een bepaald waardenpatroon. Het zijn juist die burgers die het CDA aan zich zou kunnen en moeten binden door een programma dat zich richt op hogere, geestelijke waarden.

Of zo’n campagne past bij de huidige partijleider Verhagen is overigens wel de vraag. Misschien een mooie uitdaging voor zijn opvolger?