Twee weken geleden werd in Rome op feestelijke wijze een synode afgesloten, die speciaal bij elkaar was geroepen om de situatie van de christenen in het Midden-Oosten te bespreken. Zo’n 185 kerkleiders van alle christelijke denominaties bespraken hier de problemen die christenen in deze regio ondervinden en die hebben geleid tot een ongekende christelijke exodus. De verzamelde kerkleiders deden aan het einde van de synode een hartstochtelijke oproep tot vrede en godsdienstvrijheid voor hun benarde christelijke gemeenten en spraken de vurige wens uit „om tot een broederlijke dialoog met onze moslimbroeders te komen.”

Nauwelijks een week later lieten islamitische extremisten zien hoe ze zich deze dialoog voorstelden. Zondagmiddag om vijf uur plaatselijke tijd hadden zich zo’n 120 gelovigen verzameld in de Sayidat al-Nadjatkerk in Bagdad. Deze kerk ligt in het district Karrada, vlak bij de zwaarbewapende Groene Zone in Bagdad waar zich de meeste buitenlandse ambassades bevinden. De dienst was nauwelijks begonnen toen een tiental gewapende mannen de kerk binnendrong. Ze schoten gelijk in koele bloede twee van de drie priesters dood.

Er begon een vier uur durend zenuwspel tussen de gewapende terroristen en de Iraakse veiligheidsdiensten, die uiteindelijk besloten de gijzeling met geweld te beëindigen. De christelijke gemeente betaalde een zware tol: 46 doden en 70 gewonden. De ziekenhuizen in Bagdad, waarnaar de slachtoffers in allerijl werden afgevoerd, lieten de volgende dag weten dat veel gewonden werden binnengebracht zonder armen of benen. Deze waren afgerukt tijdens het verschrikkelijke spektakel dat zich op zondagavond in het godshuis had afgespeeld.

In eerste instantie ontkenden de Iraakse autoriteiten dat de terroristen het specifiek op de Syrisch-katholieke kerk hadden gemunt. Regeringswoordvoerders verklaarden dat de terroristen een bank hadden willen overvallen die tegenover bij de kerk lag. Toen dit mislukte waren ze de kerk ingevlucht.

Het werd echter al snel duidelijk dat de kerk wel degelijk het doelwit was geweest. De terroristen hadden vanuit de kerk telefonisch contact gezocht met de officier die de Iraakse commando’s leidde en hadden hem hun eisen kenbaar gemaakt. Ze eisten de vrijlating van Camelia Shehata en Waafa Constantina. Twee christelijke, koptische vrouwen uit Egypte die zich tot de islam zouden hebben bekeerd en die thans door de koptische paus Shenuda III zouden worden gevangengehouden.

Grafkerken

De volgende dag verscheen op een aantal aan al-Qaida gelieerde websites een boodschap die nogmaals duidelijk maakte dat de actie zondagavond zowel tegen de Iraakse als de Egyptische christenen was gericht. In dit bericht eisten de „Godstrijders van de islamitische staat Irak” de verantwoordelijkheid voor de aanslag op. De beweging Islamitische Staat Irak is de tak van al-Qaida in Irak. In de boodschap werd ongekend dreigende taal gebruikt jegens christenen. Al-Qaida stelde de kerk in Bagdad te hebben aangevallen omdat de kerk „een smerig nest was van ongelovigen die de kerk gebruikten om de islam aan te vallen.” Al-Jazeera berichtte donderdag dat sindsdien honderden christelijke families Irak zijn ontvlucht. De Iraakse minister van Defensie, Nadat al-Obeidi, gaf aan „te verwachten dat deze aanslagen op kerken zich de komende maanden zullen verhevigen.”

Het verontrustendst in de boodschap van al-Qaida was echter de directe link die er werd gelegd met de Koptisch-Orthodoxe Kerk in Egypte. Al-Qaida verklaarde: „Wij vertegenwoordigen de hulpeloze stemmen van Camelia Shehata en Waafa Constantina, die in Egypte worden gevangengehouden door de aanbidders van het kruis. Wij waarschuwen de christenen: als jullie je kerken veranderen in gevangenissen voor weerloze moslimvrouwen, dan zullen wij ze veranderen in jullie grafkerken. Paus Shehuda zal de oorzaak worden van de vernietiging van alle christenen in de regio.” Aan het einde van de boodschap werden „alle aanbidders van het kruis” in Irak, Egypte en de Levant (Syrië en Libanon) in dreigende taal gewaarschuwd.

Deze boodschap van al-Qaida komt op een moment dat in Egypte de spanningen tussen moslims en christenen gevaarlijk zijn opgelopen. De dreigementen kregen dan ook veel aandacht in de Egyptische media en de grootmoefti van de al-Azharmoskee in Caïro verscheen op de televisie om te verklaren dat zowel „Camelia als Waafa christen is en geen moslima.” Dit maakt duidelijk dat de dreigingen van al-Qaida in Egypte zeer serieus worden genomen.

Schakels

Camelia en Waafa vormen slechts enkele schakels in een keten van incidenten die de Koptische Kerk in een moeilijke positie hebben gebracht. Waafa Constantina, een moeder van twee kinderen, was getrouwd met een koptische priester. Deze raakte echter betrokken bij een tragisch ongeval, als gevolg waarvan zijn beide benen werden geamputeerd. Dit veranderde de priester in een somber en depressief man. Waafa besloot daarom in 2004 van haar man te scheiden.

In Egypte is juridisch geregeld dat moslims volgens de islamitische wet trouwen en scheiden en christenen volgens hun eigen christelijke jurisdictie. Scheiden volgens de islamitische wet is veel eenvoudiger dan scheiden volgens de jurisdictie van de Koptische Kerk. Het is in Egypte niet ongewoon dat christenen die willen scheiden moslim worden. Om vervolgens snel en gemakkelijk voor een islamitische rechtbank hun scheiding uitgesproken te krijgen.

Waafa Constantina besloot in eerste instantie dan ook zich tot de islam te bekeren, maar kwam hier later van terug. De zaak kreeg veel aandacht in de media en om een einde aan de ophef te maken gaf Waafa bij het Egyptische openbaar ministerie een geschreven verklaring af „dat ze als christen was geboren en als christen zal sterven.” Na deze verklaring begon ze echter doodsbedreigingen te ontvangen van radicale islamisten in Egypte, die haar voorhielden dat ze zich wel tot de islam had bekeerd. Ze werd dus thans als afvallige van de islam beschouwd, waarop volgens de islamitische wet de doodstraf staat. Sindsdien leeft Waafa onder bescherming in een Egyptisch klooster.

De affaire-Camelia Shehata was afgelopen zomer wekenlang voorpaginanieuws in Egypte. Ook zij is echtgenote van een koptisch priester. Op 19 juli verdween ze spoorloos. In Egypte ‘verdwijnen’ per jaar zo’n 2000 koptische meisjes, om later weer op te duiken als bekeerde moslima’s. Er zijn talloze treurige verhalen bekend over deze verdwijningen, die in werkelijkheid ontvoeringen zijn. In het geval van Camelia echter ging het om de echtgenote van een koptische geestelijke, wat tot een golf van woede leidde onder de kopten in Egypte. Vijf dagen lang organiseerden de boze kopten protestbijeenkomsten in Caïro en zelfs het Egyptische parlement bemoeide zich met de zaak. Na vijf dagen van protesten werd Camelia door de veiligheidsdiensten ‘gevonden’ en teruggebracht naar haar familie.

Koptische staat

Dit was echter niet het einde van het verhaal. In de daaropvolgende weken –die samenvielen met de ramadan – verschenen er plotseling berichten op islamitische websites waarin werd beweerd dat Camelia zich tot de islam had bekeerd en thans werd gevangengehouden door paus Shenuda. De voorman van de kopten werd er zelfs van beschuldigd Camelia drugs toe te dienen, om haar aldus psychisch te vermoorden. Het mocht niet helpen dat er een videoboodschap waarin Camelia ontkende dat ze moslima was geworden en door de paus werd gevangengehouden.

Radicale islamitische geestelijken ontkenden dat de vrouw op de video Camelia was en riepen hun gelovigen in moskeeën ertoe op „onze zuster Camelia te bevrijden uit de klauwen van Shenuda.” Sindsdien is de rust in Egypte niet meer teruggekeerd. Iedere vrijdag worden er door woedende moslims in alle grote Egyptische steden demonstraties tegen paus Shenuda georganiseerd. Tijdens een aantal van deze demonstraties werden poppen verbrand die de paus moesten voorstellen.

De gebeurtenissen kregen een nieuwe gevaarlijke wending door een reportage van de Arabische nieuwszender Al-Jazeera over de Koptische Kerk op 15 september. Tijdens deze uitzending beschuldigde de bekende islamitische geleerde dr. Salim al-Awwa de Koptische Kerk ervan „wapens en munitie in haar kerken en kloosters op te slaan die ze van Israël heeft gekocht.” De kopten zouden zich gereedmaken om een oorlog te beginnen tegen de moslims, met als inzet de stichting van een eigen koptische staat.

Het is tegen deze achtergrond van oplopende spanningen dat maandag de boodschap van al-Qaida verscheen. Terrorismedeskundigen zijn ervan overtuigd dat al-Qaida gebruik wil maken van de situatie om het vuur nog verder aan te wakkeren. Het verklaart de grote waakzaamheid van de Egyptische autoriteiten.

Christenen in Syrië: rustig maar waakzaam

De christenen in Syrië reageren rustig maar waakzaam op de dreigementen van al-Qaida. Alhoewel er geen ruchtbaarheid aan wordt gegeven hebben vele kerken, met name in de Syrische steden, besloten om tijdens de zondagse vieringen een aantal jongeren wacht te laten lopen. Uit voorzorg. De christenen in Syrië hebben groot vertrouwen in de Syrische overheid, die waakt over het seculiere karakter van het land. De veiligheidsdiensten zijn sterk en hebben de zaak onder controle, wat de christenen een gevoel van veiligheid geeft.

Toch leven er ook onder de Syrische christenen zorgen. Enkele maanden geleden nam de Syrische overheid plotseling het besluit de nikab (de alles verhullende islamitische sluier) te verbieden op scholen en universiteiten. Bijna 1500 leraressen die de nikab droegen werden van hun posities verwijderd. De Syrische christenen zijn ervan overtuigd dat deze maatregelen niet uit de lucht komen vallen. Het was hun niet ontgaan dat het aantal totaal gesluierde vrouwen de afgelopen jaren opmerkelijk was toegenomen en zij een normaal verschijnsel waren geworden in het straatbeeld. De christenen zien dit niet als een geïsoleerd verschijnsel, maar als bewijs dat er onder de oppervlakte meer extreme vormen van islam hadden postgevat. Het lijkt er echter op dat de Syrische overheid deze mening deelt.

Ook in Syrië zullen christenen morgen anders naar de kerk gaan dan voorheen. De dreigende boodschap van al-Qaida, dit keer rechtstreeks gericht tegen christenen en niet zoals gewoonlijk tegen „kruisvaarders”, heeft haar werk gedaan. De tragiek wil dat al-Qaida met haar bloedige aanslag op de Sayidat al-Nadjatkerk in Bagdad wist te bereiken wat de synode in Rome moeizaam lukte. Namelijk de aandacht van de wereld vestigen op de uiterst hachelijke situatie van christenen in veel islamitische landen.