Ze had langzaam maar zeker het heft totaal uit handen gegeven. Een alleenstaande moeder met twee zoons van 12 en 15 jaar had geen enkele zeggenschap meer over haar leven sinds haar oudste zoon het huishouden terroriseerde.

De jongen bracht het grootste deel van de dag liggend op bed door. Als hij zijn moeder nodig had, riep hij haar door op de muur te bonzen. Reageerde zij ook maar iets te laat, dan leidde dat tot straf. Dus liet ze bij de eerste bons op de muur al het werk uit haar handen vallen om naar boven te rennen en tegemoet te komen aan de wensen van zoonlief.

Het is een van de vele uit het leven gegrepen voorbeelden die de Israëlische psycholoog en hoogleraar Haim Omer aanhaalt in zijn boek ”Geweldloos verzet in gezinnen”. Extreem, maar daarom nog niet minder realistisch.

Vorige week woensdag en donderdag vertelde hij in Bunschoten over zijn ervaringen én zijn oplossingen. Dat deed hij op uitnodiging van Eleos, dat twee studiedagen had georganiseerd voor begeleiders en behandelaars.

Omer is beroemd geworden om zijn methode, die te boek staat als geweldloos verzet. Dat begrip is geïnspireerd op mensen als Mahatma Gandhi, de grote Indiase leider die met geweldloos verzet een succesvolle onafhankelijksstrijd voerde.

Omers naam werd gevestigd toen hij in augustus 2005 het Israëlische leger adviseerde bij de ontruiming van de Gazastrook om het gebied over te dragen aan de Palestijnen. De verwachting was dat er fel verzet zou zijn van de kant van de Israëlische kolonisten, maar in plaats van in de vier geplande weken werd de operatie in één week voltooid. Bovendien gebeurde dat zonder bloedvergieten.

„De hele operatie was van a tot z gebaseerd op de principes van mijn methode”, zegt Omer desgevraagd. „Ik heb de militairen geadviseerd naar de grond te kijken, niet naar het gezicht van de kolonisten die ze vroegen te vertrekken. Ik heb ze er ook op voorbereid dat ze vergeleken zouden worden met nazi’s.” Het resultaat mocht er zijn: zelfs de groep kolonisten waarvan iedereen dacht dat ze zich gewelddadig tegen de ontruiming zouden verzetten, verliet de Gazastrook uiteindelijk zonder bloedvergieten.

Dezelfde methode past Omer toe op gezinnen en andere sociale structuren. Bijvoorbeeld met het middel van de sit-in, dat rechtstreeks van Gandhi en ook van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging van de jaren zestig is overgenomen. Het doel is een kind dat het gezin terroriseert, op een geweldloze manier duidelijk te maken dat zijn gedrag niet langer wordt geaccepteerd.

Concreet gaan de ouders dan in de kamer van het kind op de grond zitten. Doordat zij tegen de deur zitten, kan het kind niet weg. Het moet nu zelf met een oplossing komen voor zijn gedrag. De ouders zeggen heel weinig. Is er na een uur zwijgen geen oplossing, dan kan de sit-in worden opgeheven en later worden herhaald.

Zolang de ouders er een autoritaire opvoedstijl op nahouden, gaat de sit-in echter niet werken, betoogt Omer. „Autoriteit staat in deze tijd niet langer buiten kritiek. Ik roep ouders ertoe op de nieuwe realiteit te accepteren en in een transparante wereld te leven. Wat ik wil, is hen juist sterker maken in hun opvoeding, niet zwakker. Het geheim is dat je inderdaad geen controle over je kind hebt, maar wél steeds meer controle over jezelf. Daarmee verwerf je gezag.”

Geweldloos verzet is volgens Omer de enige manier van verzet bieden die is gebaseerd op aanwezigheid. „Je bent aanwezig in het leven van je kind door er te zíjn, niet door met dingen te gooien. De oplossing is minder belangrijk dan het aanwezig zijn.”

Daarom ook moet een sit-in nooit direct na een uitbarsting worden gehouden, omdat de kans op verdere escalatie dan veel te groot is. Een paar uur of zelfs een paar dagen later vindt Omer veel beter. Het ijzer smeden als het koud is, noemt hij dat. „We trainen ouders om te stoppen met pingpongen, simpelweg door rustig te blijven en de discussie te stoppen.”

U kiest voor een nieuwe vorm van autoriteit. Maar er zijn ongetwijfeld mensen die juist vinden dat we terug moeten naar de traditionele manier van het toepassen van autoriteit.

„Als zij dat vinden, moeten ze dat vooral doen. En als die manier voor hen werkt, hebben ze ook geen hulp nodig. Ik signaleer echter dat het in de wereld van vandaag steeds moeilijker wordt voor ouders om op de traditionele manier hun gezag te laten gelden. Als ouders de nieuwe stijl willen proberen, zullen ze ervaren dat het hen kan helpen. Niet omdat er geen autoriteit meer is, maar omdat ze autoriteit leren herdefiniëren.”

Christelijke ouders beroepen zich op de Bijbel. Daarin lijkt eerder sprake van een hiërarchische manier van opvoeden dan van de stijl die u bepleit.

„Dat argument hoor ik vaak in Israël, waar ik veel spreek met orthodoxe Joden. Maar ook zij voeden hun kinderen echt niet exact op volgens de oudtestamentische manier. Je wilt je kind immers niet stenigen, zoals in het Oude Testament staat. Wat mij opvalt, is dat orthodoxe Joden mijn voorstellen juist erg interessant vinden. Dat komt doordat het de bedoeling is dat je als ouders je aanwezigheid bij je kind vergroot. Dat is een element waar ze zich zeer in kunnen vinden.”

U hoort nooit kritiek uit orthodoxe hoek?

„Zelfs heel fundamentalistische ouders willen wel iets proberen als ze falen in de opvoeding. Dat is ook niet zo gek: als de bevoegde instanties dreigen met uithuisplaatsing van hun kinderen, grijpen ze natuurlijk elke kans aan.”

Wanneer wordt uw methode gebruikt? Als ouders compleet wanhopig zijn over de aanpak van hun kleine terroristjes?

„Nee hoor, dat hoeft helemaal niet. De methode is er niet alleen om hoog oplaaiend vuur te blussen, maar ook om brand te voorkomen. Je gebruikt als ouder de methode niet omdat je kind een terrorist is, maar omdat het kind belangrijk voor je is.”

En de moeder die voor de eerste de beste bons op de muur moest rennen om haar 15-jarige zoon ter wille te zijn? Ook zij koos voor de optie van geweldloos verzet. In haar geval betekende dat: ongehoorzaam zijn. Ze nodigde vrienden uit om haar te steunen in de eerste pogingen. Dat het überhaupt mógelijk bleek haar zoon niet te gehoorzamen, maakte diepe indruk op haar. Een nieuwe volgeling van Omer was geboren.

Oud tegenover nieuw

Traditionele autoriteit - Nieuwe autoriteit

angst en afstand - aanwezigheid

controle - zelfcontrole

hiërarchie - netwerk

immuun voor kritiek - transparant

onmiddellijkheid - volharding