Na ruim 3000 dagen is het ervan gekomen: je zit thuis als ambteloos burger, gezellig op de bank met Bianca. Misschien doe je ’s avonds een spelletje met je dochter. Want iemand die waarden en normen zo hoog in het vaandel heeft staan, laat zijn dochter niet aan internet over. ’t Was herfstvakantie deze week. Eindelijk, na zo veel jaar, kon je weer samen als gezin optrekken. Stiekem heb je jezelf betrapt op gevoelens van opluchting en tevredenheid. Dat past eigenlijk niet bij jou en je ambities. Geef er toch gerust aan toe, geniet van het moment. Straks wordt er zeker weer een beroep op je gedaan.

Hoe voelt dat na zo veel jaar, om weer gewoon burger te zijn? Natuurlijk, je bent een bekende Nederlander geworden. Veel mensen zullen je gezicht herkennen en zich de verhalen her­inneren. Ze denken aan jou als de man die niet op tijd stopte en daardoor zijn partij een grote verkiezingsnederlaag bezorgde. Ze weten nog van je Harry Potterachtige outlook, je houterige uitstraling van de begintijd en van je onvergetelijke woorden: „Wat kijkt u lief.”

Uitstraling

Hoe voelt dat? Lastig, of sta je erboven? Toen je in de politiek ging, wist je dat het een hard bestaan zou zijn. Je deed het omdat je meende dat het CDA je nodig had. Je wist dat je intelligent genoeg was voor de top. Maar je realiseerde jezelf ook dat na die top de afdaling zou komen. Zo zijn Lubbers en Kok ook afgegaan. Toch ging je ervoor. Om het land te dienen? Voor het CDA? Zo heb je dat voor jezelf en anderen verantwoord. Je werd geroepen en je gaf, zoals een goed gereformeerde jongen betaamt, gehoor. Maar ook persoonlijke ambitie speelde een rol. Je moest jezelf bewijzen, wilde de premier worden die rust bracht in de Nederlandse politiek.

Het ging niet mis omdat je onhandig bent of verkeerde dingen zegt, maar omdat je de uit­straling hebt van een gereformeerde mannenbroeder. Je past niet meer in de samenleving van vandaag. Daarom was je een gemakkelijk slachtoffer voor de media. Vaak werd de ver­binding met je gereformeerde roots gelegd. Daarmee werd je afgeschreven: niet de juiste man voor Nederland. Je was jezelf daarvan bewust. Je hebt ertegen gevochten, je wilde er zijn voor alle Nederlanders. Daarom probeerde je jezelf aan te passen aan de tijdgeest. Door het carnaval te bezoeken bijvoorbeeld, door grapjes die soms op het randje waren en door in je opvattingen tot het uiterste te gaan. Maar daarmee deed je jouw persoonlijkheid geweld aan. Het paste niet bij je, het ging niet van harte, het kwam onhandig over. Die onhandigheid heeft je het meest parten gespeeld.

Wilders verweet je regelmatig gebrek aan leiderschap. Hij verwoordde daarmee wat er onder het volk leefde: zeg welke kant het op moet met de samenleving, kom met antwoorden op de vragen van deze tijd. Hijzelf gaf die duidelijkheid wel. Daarom werd de PVV winnaar en jouw partij verliezer. Je zou onvoldoende de koers aan­gegeven hebben. Makkelijk praten, vanaf de zijlijn. Je had wel te maken met een coalitie­kabinet. En als wetenschapper wist je dat de werkelijkheid te complex is voor simpele oplossingen. Toch zit er een kern van waarheid in Wilders’ woorden. Jij was geen echte leider, want je bleef met je woorden verwijderd van je persoon. Daarom hadden ze niet de overtuigingskracht die ze bij Wilders wel hebben.

Waardering

Je hebt een stevige erfenis nagelaten: een CDA van 21 zetels! Dat moet je afscheid zuur gemaakt hebben. Het heeft je geraakt, dat liet je ongewild zien op de uitslagavond. De foto van dat afscheidsmoment toont karakter. Daar staat een vent met pit. Iemand die het zichtbaar verloren heeft. Het verdriet, de pijn, de vernedering stralen van hem af. Dat maakte je toen juist krachtig: je toonde emoties. Je was iemand van vlees en bloed. Als je eerder zo naar binnen had laten kijken, was het misschien wel anders gelopen. Het is niet gereformeerd om veel van jezelf te laten zien. Maar het hoort wel bij deze tijd. En bij leiderschap. Emoties maken duidelijk dat je een strijd voert met jezelf en die kunt winnen. En dat, wanneer je leiding kunt geven aan jezelf, je ook in staat bent tot leiderschap voor anderen.

Aan jouw leiderschap zijn de afgelopen weken veel beschouwingen gewijd. Eén conclusie sprong eruit: het nageslacht zal positiever over je denken dan de huidige generatie gedaan heeft. Achteraf zal blijken dat je veel betekend hebt voor Nederland.

Dat zal je gevoel voor eigenwaarde gestreeld hebben. Ik hoop dat je daar niet op rust. Dat je nog genoeg gereformeerde jongen bent om te staan naar andere waardering. Want ook het leven van een oud-premier heeft alleen waarde gehad als het eindigt volgens Mattheüs 25:21: „Gij goede en getrouwe dienstknecht, over weinig zijt gij getrouw geweest, over veel zal ik u zetten.”

Wim de Kloe

Reageren aan scribent? welbeschouwd@refdag.nl