Schoonmaak op de zeebodem
Spooknetten noemen kenners ze. Losgeraakte netten die zich wikkelen om wrakken op de zeebodem en daar vissen blijven vangen. De duikers van ”Duik de Noordzee schoon” maken er een eind aan.
De bodem van de Noordzee ziet er inderdaad spookachtig uit op de onderwatervideo die bezoekers van SEA LIFE Scheveningen direct na binnenkomst te zien krijgen. In het groenachtige water zwemmen twee duikers met hun eng uitziende maskers. Ze naderen een wrak op de zeebodem dat omwikkeld is met zogenaamde staandwantnetten. De dunne lijnen van de netten zijn volgegroeid met algen. In de mazen zitten krabben vast, waarvan sommige nog bewegen. Het geheel zweeft op en neer door de stroming.
„Levensgevaarlijk”, noemt samensteller Joos Versfelt van de tentoonstelling ”Duik de Noordzee schoon” de spooknetten om de wrakken. „Voor dieren en mensen. Vissen, krabben, soms ook zeehonden en bruinvissen raken er in verstrikt en sterven een langzame hongerdood.”
Duikers die proberen de dieren te bevrijden, kunnen eveneens vastraken en verongelukken. Dat weerhield een ploeg van twaalf duikers niet om tijdens het afgelopen zomerseizoen vijftien keer de Noordzee op te gaan om wrakken te ontdoen van de spooknetten. Zes zijn weer helemaal ‘schoon’.
In totaal liggen er op de bodem van de Noordzee meer dan 10.000 gezonken schepen, waarvan er 2000 groot genoeg zijn om netten vast te houden. Onbegonnen werk? „Helemaal niet”, zegt Versfelt, die namens de Vereniging Kust & Zee het project leidt.
Het voornemen is om eind 2012 minstens honderd wrakken te hebben ontdaan van netten, lijnen en vislood. Daarnaast probeert de Vereniging Kust & Zee te voorkomen dat er nieuwe netten in de zee terechtkomen. „Op de lange termijn moet het probleem dus opgelost zijn”, aldus Versfelt.
Wrakken op de zeebodem zijn ware oases, begroeid met anemonen. Vissen zoeken er graag een schuilplaats. Beroepsvissers plaatsen hun staand want dan ook graag in de buurt van een gezonken schip om bijvoorbeeld kabeljauw te vangen. Het gebeurt nogal eens dat andere vissers met hun sleepnet een staand want lostrekken. Het net wordt door de stroming meegenomen naar een wrak en komt daar vast te zitten.
Ook sportvissers zijn dol op wrakken als vislocatie. Af en toe raken hun vislijnen verward in het losgeraakte net dat om het wrak zit. Zo ontstaat er een kluwen van netten en vislijnen. Het lood dat de sportvissers kwijtraken is bovendien giftig. De Vereniging Kust & Zee is hierover in gesprek met Sportvisserij Nederland, die al enige tijd studeert op vervanging van lood door gietijzer. Dat richt minder schade aan op de zeebodem.
Het gesprek met de beroepsvissers om te voorkomen dat er netten in de Noordzee terechtkomen, verloopt een stuk moeizamer. „Velen van hen ontkennen dat ze bij wrakken vissen”, vertelt Versfelt. „Ze zeggen dat ze er dus geen netten kwijtraken. Hoe die netten daar dan komen blijft onduidelijk.”
De projectleider zou graag zien dat vissers melden waar ze een net hebben verspeeld, zodat die door duikers opgeruimd kan worden. „Maar een visser vertelt liever niet waar hij vist. Dat houdt hij geheim want het raakt zijn bron van inkomsten.”
De Vereniging Kust & Zee pleit voor het gebruik van biologisch afbreekbare visnetten en -lijnen. Er bestaan al zogenaamde biolines, vislijnen die biologisch afbreekbaar zijn. Ze worden nu getest door Sportvisserij Nederland; er worden hoge eisen aan gesteld en ze moeten niet al te duur zijn. Ook gaat Kust & Zee in overleg met de beroepslijnvissers en de staandwantvissers over alternatieven voor de huidige lijnen en netten die eeuwenlang op de zeebodem kunnen blijven liggen.
Al met al is projectleider Versfelt niet ontevreden. „Door de tentoonstelling in SEA LIFE Scheveningen worden vissers zich bewust van het probleem. Van de tien wintervissers met staand want kwamen er deze zomer al zes naar de tentoonstelling. Als zij voortaan beschadigde netten niet meer overboord gooien maar meenemen naar de wal, is dat al winst.”
De tentoonstelling ”Duik de Noordzee schoon” is nog tot 15 november in SEA LIFE Scheveningen te zien. Daarna verhuist ze naar een nieuwe expositie van Kust & Zee op de Scheveningse Pier.
„Spooknet bestaat niet”
„Waarom zouden wij een probleem moeten oplossen dat er niet is?” reageert staandwantvisser Rems Cramer op het project ”Duik de Noordzee schoon”.
De Katwijkse visser van de KW2 zegt dat het zogenaamde spookvissen gewoon niet bestaat. „Het verhaal dat netten zich om wrakken wikkelen en eeuwig doorvissen klopt gewoon niet. Als we een stuk net kwijtraken –en dat gebeurt heel zelden– wikkelt het zich door de stroming binnen een paar tijen in elkaar. Er ontstaat een onontwarbare streng waar echt geen vissen of krabben meer mee gevangen worden.”
Vissers zijn volgens Cramer erg zuinig op hun netten. „Het verlies van netten door ervaren wrakvissers is praktisch nihil. Ze zijn kostbaar. Als een visser netten verspeelt, is de wrakvisserij niet lonend. Mocht een netje toch blijven haken, dan trekken we hem los en nemen hem mee.”
Sowieso stelt de wrakkenvisserij langs de Nederlandse kust weinig meer voor, volgens Cramer. „Van de Nederlandse staandwantvloot van zo’n 65 schepen zijn er nog maar drie of vier schepen die in de winter gericht bij de wrakken vissen op kabeljauw. Redenen hiervoor zijn quotagebrek en het feit dat er op de vlakke grond ook goed kabeljauw wordt gevangen in combinatie met tarbot, griet en schar, wat economisch gezien aantrekkelijker is.”
Dat vissers biolines moeten gaan gebruiken, ziet Cramer niet zitten. „Waarom moet er een probleem worden opgelost dat er niet is? Bovendien is biologisch afbreekbaar materiaal minder sterk, waardoor de kans groter wordt dat er lijnen afbreken en we alleen maar meer netwerk verliezen.”
