In ”Op weg naar Zoar” tekent Liesbeth Goudzwaard-Labeur uit Middelburg een zondag uit het leven van een reformatorisch meisje van dertien, Sela. Zij woont met de rest van het (grote) gezin in een rijtjeshuis, kennelijk ergens in Zeeland. Goudzwaard heeft de graphic novel onder haar kunstenaarsnaam, Sela©, geschreven.

Ergens aan het begin van het boek formuleert Sela© de thematiek van het verhaal: „De calvinistische zuil waar Sela en haar familie deel van uitmaken kraakt aan alle kanten. Zullen zij die vanouds hun plaats in Nederland gehad hebben standhouden? Sela heeft ’s nachts bizar gedroomd over de problemen en denkt er die dag constant aan terug. Zelfs in de kerk dwalen haar gedachten, reconstrueert ze haar droom. Wordt de zuil van een gewisse ondergang gered of gaat de hele refowereld ten onder? Kan er wel iets goed uit Sela’s dromen komen?”

Waarom juist dit verhaal?

„Ik ben als beeldend kunstenaar al vijf jaar bezig met Sela. Ze is een soort stand-in van mezelf. Eigenlijk wilde ik wel eens weten wat voor meisje zij is, uit wat voor gezin ze komt. Toen ben ik op onder­zoek uitgegaan. Het boek is uit losse kunstwerkjes ontstaan. Die heb ik aan elkaar verbonden door een verhaallijn.”

Het boek is dus autobiografisch?

„Ja en nee. Ik ben net als Sela een dromer. En mijn wieg stond in de reformatorische zuil. Maar verder ben ik beslist onzorgvuldig met de feiten omgesprongen. Ik heb de vrijheid genomen om zelf een verhaal te verzinnen, al is het natuurlijk wel zo dat je nooit 
helemaal loskomt van jezelf.”

Een meisje van dertien uit een refogezin, dat doet denken aan ”Dorsvloer vol confetti” van Franca Treur.

„Toen ik vorig jaar hoorde dat haar roman zou verschijnen, heb ik contact met haar gezocht. Op dat moment was ik in een ver­gevorderd stadium met dit boek. Het is dus niet zo dat ik me door haar heb laten inspireren. Maar er is inderdaad een opmerkelijke parallel.”

Is ”Op weg naar Zoar” bedoeld als kritisch commentaar op de reformatorische zuil?

„Ik heb geen speciale bedoeling met deze graphic novel, laat staan dat ik mensen een bepaalde kant wil op sturen. Het verhaal is geschreven en getekend vanuit het perspectief van een meisje van dertien. Ik heb me bij haar belevingswereld aangesloten en weergegeven hoe zij de dingen onbevangen ziet en ervaart. Daarbij komt dat de reformatorische gezindte een woordcultuur is. 
Het leek me leuk om als kunstenaar die cultuur te verbeelden. Dat is nog onontgonnen land.”

Toch is het onvermijdelijk dat u een beeld schetst dat gekleurd is door uw persoonlijke opvattingen over de gezindte.

„Ik heb gezocht naar een evenwicht dat voor mijn gevoel klopt. De zuil ken ik van binnenuit, maar ik verzamel ook krantenknipsels om een zekere objectiviteit te waarborgen. Zo kreeg ik langs verschillende kanten informatie, die ik als een collage van ideeën in deze graphic novel kon verwerken. En in een fantasie­wereld is natuurlijk alles mogelijk.”

U maakt veel gebruik van de tale Kanaäns, met Bijbelteksten en psalmregels. Het gevaar van een karikatuur ligt dan al gauw op de loer.

„Ik hoop echt dat ik geen persi­flage van de gereformeerde gezindte heb gemaakt. Wat 
ik weergeef is geschreven vanuit de beleving van de hoofd­persoon.

Aan de andere kant was het ook niet mijn bedoeling om een reclamefolder voor de zuil te ontwerpen. Het milieu kan soms inderdaad wat benauwd zijn, of al te sterk gericht op uiterlijke dingen. Ik weet niet of ik een te somber beeld van de zuil schets. Als meisje ben ik opgegroeid op Curaçao. Ik was elf toen ons gezin naar Nederland terugkeerde. De reformatorische zuil maakte toen grote indruk op me. In Nederland leven we toch in een soort paradijs. Nee, met de regeltjes die in de refokring golden had ik geen moeite. Ik ben nooit zo’n opstandig type geweest.”

Omdat u kon ontsnappen in uw dromen?

„Tja, dat is misschien wel raak gezegd. In dromen ben je vrij.”

De titel van het boek verwijst naar het verhaal van Lot die uit Sodom weggaat. In Sela’s droom komen mensen uit de reformatorische zuil in opstand tegen de goddeloze buitenwereld en trekken weg. Is dat het toekomstbeeld?

„Mensen kunnen het gevoel hebben dat ze worden bedreigd door allerlei ontwikkelingen. Denk aan de vrijheid van onderwijs die onder druk staat. Sommigen zien dat als aanval van de duivel, als een teken dat God uit Nederland weggaat. In de zuil kunnen ze zich veilig voelen.”

Maar dat kan niet de bedoeling zijn, proeft de lezer.

„In de jaren zestig is er gerommeld met de tijdgeest. Tegen de heersende trend in heeft men de reformatorische zuil opgericht. Natuurlijk was dat om zich teweer te stellen tegen negatieve invloeden. Toch vraag ik me af of het wijs is geweest. Het probleem is dat je, door je af te zonderen, het contact met het leven dreigt kwijt te raken. Bovendien kunnen groepsregels mensen uitsluiten. En dan ontstaat er al gauw polarisatie. Misschien is het te gemakkelijk om de slachtofferrol te kiezen. Het zou mooier zijn als er plaats is voor iedereen.”

Gauw opheffen dus, die zuil.

„Ik wil helemaal geen grote uitspraken doen over de reformatorische zuil. Dat de zuil over tien jaar zal zijn verdwenen, zoals ds. W. Visscher verwacht, weet ik niet en daar ga ik ook niets over zeggen. Met deze graphic novel wilde ik alleen maar een kunstwerk maken. Het is het verhaal van een klein meisje dat droomt en van beelden houdt. Een diepere bedoeling zit er niet achter. Ik vond het tof om met dezelfde intentie waarmee een kunstenaar een duur schilderij vervaardigt iets te maken dat voor een breed publiek bereikbaar is.”

Het boek eindigt nogal zwart. Sela blijft ten slotte alleen buiten staan.

„Het leven is niet alleen maar leuk. Dingen passen niet altijd precies, zoals het woord niet altijd bij het beeld past. Het wringt wel eens. Ik vond het wel mooi om het verhaal op deze manier uit de hand te laten lopen.”

”Op weg naar Zoar”, Sela©; uitg. Prometheus, Amsterdam, 2010; ISBN 978 90 446 1631 6; 120 blz.; € 17,95. Verschijnt dinsdag.