Als het consumentenvertrouwen in de VS een procentje daalt, is dat onmiddellijk wereldnieuws, maar dat de zelfwaardering van Amerikaanse jongeren de laatste twintig jaar zo sterk gestegen is dat de gangbare meetmodellen het niet meer kunnen registreren, moet je toevallig tegenkomen in nrc.next.

Aan de betrouwbaarheid van het onderzoek kan het niet liggen. Het artikel in de Review of General Psychology is gebaseerd op drie meta-analyses van de gegevens van totaal zo’n 55.000 Amerikaanse scholieren en studenten in de periode 1988 tot 2008. Twee jaar geleden was er trouwens een NIPO-onderzoek waaruit ook al bleek dat jongeren zichzelf steeds vaker ”heel speciaal” vinden. Het Amerikaanse onderzoek bevestigt deze ontwikkeling in overtreffende trap .

De uitkomst van dat onderzoek houdt me bezig. Pamperen we onze kinderen en jongeren te veel? Leggen we te veel de nadruk op positief stimuleren, complimenten geven, gewenst gedrag belonen, aansluiten en ga zo maar door? Omdat het werkt. En zeker, het werkt! Belonen werkt vaak beter dan straffen. Maar wat is het effect op lange termijn?

Kerkverlating

Ik ontmoet veel positieve jongeren in kerkelijke milieus. Maar ik herken dat er schrikbarend veel zijn die nauwelijks respect hebben voor het verleden, voor traditie. Jongeren die wijsheid van leeftijdsgenoten over geestelijke zaken indrinken als water, maar inzichten van ouderen achteloos over de schouder gooien. Wat zijn de gevolgen? Zoals Kees van Vianen deze week de christelijke gereformeerde synode treffend voorrekende, is kerkverlating onder jongeren een niet te negeren probleem. Het moet niet moeilijk zijn dit te koppelen aan groeiende eigendunk en zelfvoldaanheid.

De uitkomsten van het onderzoek moeten tot diepgaande bezinning leiden in het onderwijs. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden van de leerstof centraal naar het kind centraal. Er is adaptief onderwijs: onderwijs op maat, aansluitend bij de pedagogische en didactische behoeften van het kind. Maar zijn we niet ongemerkt bezig het kind methodisch te verwennen?

Ik blijf me erover verbazen dat onderwijs het onderscheid tussen pedagogiek en orthopedagogiek vergeten lijkt te zijn. Natuurlijk, als een kind een gebrekkig zelfbeeld heeft, buigen we ons naar hem toe en gaan we werken aan een gezonde basis. Dan is het goed om succes­ervaringen uit te vergroten en falen te voorkomen. Maar dat geldt niet voor een psychisch gezonde jongen of meisje. Als je ziek bent, slik je pillen, maar als je gezond bent en die pillen blijft slikken, kunnen diezelfde medicijnen je ziek maken.

Voor de meeste leerlingen zou het prima zijn als de leerkracht een uitdagend leerstofniveau neerzet, waar de klas gezamenlijk naartoe moet werken. Juist het samen optrekken, het zorgen voor en stimuleren van elkaar en het samen genieten van het goede resultaat kan dan een grote plaats krijgen. Als je een berg gaat beklimmen en je staat er als groep voor, dan stimuleert het niet om voor iedereen apart te bepalen hoe hoog hij kan. Het geeft veel meer energie om de top aan te wijzen en daar als groep voor te gaan.

We moeten in het onderwijs de leerstof weer centraal stellen in plaats van het kind. Juist omdat we het kind op het oog hebben. Hard voor jongeren met hart voor jongeren. Kinderen met een gezonde psyche leren ook van tegenvallers, leren door in te zien dat ze op bepaalde gebieden minder capaciteit hebben dan klasgenoten, leren van vallen en opstaan. In plaats van dat we focussen op de individuele leerling, zouden we het lef moeten hebben om ons te richten op de groep en op het leerstofniveau dat daarbij hoort. De groep is geen noodzakelijk kwaad, maar een kans. Nog niet eens omdat het om de groep gaat of om de leerstof, maar omdat de individuele leerling van deze ‘zijdelingse benadering’ optimaal kan profiteren.

Eigenliefde

Soms wordt de nadruk op zelfwaardering gelegitimeerd vanuit de Bijbel. Je moet jezelf toch liefhebben. Dat staat er toch? Je moet je naast liefhebben als jezelf. Maar dit is een ernstig misverstand. Juist eigenliefde is een bron van zonde. (2 Tim. 3:2) Als God ons werkelijk wilde oproepen onszelf lief te hebben, zou er wel staan: God liefhebben, onze naaste liefhebben en onszelf liefhebben. Dat staat er niet.

Er staat natuurlijk ook niet dat we onszelf moeten haten. Denken in extremen is uit den boze. Ieder mens heeft behoefte aan waardering en erkenning. Een negatief zelfbeeld heeft niets met geestelijke ootmoed te maken en leidt niet tot een leven tot eer van God en dienst van de naaste. Gezond zelfvertrouwen is nodig om te leren en te groeien. Succes signaleren is belangrijk. Niet om een beetje trots te worden, maar om er dankbaar voor te zijn.

De balans is ver doorgeschoten. Als we ons niet bezinnen en een andere weg inslaan, slaan bij ons over een paar jaar de meters even hard uit als in Amerika. En dan zitten we opgescheept met ‘heel speciale’ jongeren.

Reageren aan scribent? welbeschouwd@refdag.nl