Emoties in de politiek
In Sociologie (jaargang 6 nr. 1) staat het resultaat van een onderzoek van een aantal Rotterdamse cultuursociologen naar de relatie tussen economisch egalitarisme en verzorgingsstaatchauvinisme. Laagopgeleiden verzetten zich veelal tegen sociale voorzieningen ten bate van etnische minderheden. Zij zijn wel voor economische herverdeling, maar alleen in eigen autochtone kring.
Vandaar dat zij zich in toenemende mate bij de stembus afwenden van de linkse partijen en kiezen voor nieuw rechts. Het hoogopgeleide partijkader van de linkse partijen staat immers een meer universele economische herverdeling voor.
Over de hele linie is er in de westerse wereld sprake van een tweedimensionale waardestructuur. De ene dimensie betreft economische gelijkheid en ongelijkheid, de andere heeft betrekking op sociale orde en culturele diversiteit.
Hogeropgeleiden hebben veelal op beide dimensies een progressieve of juist een conservatieve opstelling. Lageropgeleiden combineren een progressieve opstelling ten aanzien van de economische gelijkheid vaak met een conservatieve opstelling ten aanzien van sociale orde en culturele diversiteit. Deze ”cross pressure” heeft de sociale basis van sociaaldemocratische partijen in West-Europa in sterke mate ondermijnd.
Uit het onderzoek blijkt dat laagopgeleiden niet alleen een zwakke economische positie hebben, maar ook een geringe hoeveelheid cultureel kapitaal. Daardoor zijn zij geneigd hun wereld te zien in vaststaande, absolute termen. Ten opzichte van allochtonen ervaren zij een grote afstand. Daarom vinden zij dat die minder recht hebben op onze sociale voorzieningen.
Mens & Maatschappij (85e jaargang nr.3) bevat een studie naar de publieke acceptatie van vrijwillige kinderloosheid. Die acceptatie is tussen 1965 en 1995 gestegen van 20 naar 90 procent. In de jaren zestig en zeventig vond duidelijk een omslag plaats. In tien jaar tijd steeg de acceptatie van 23 naar 70 procent. Sindsdien ging het langzamer en is de groeiende tolerantie vooral een kwestie van cohortvervanging. Jongere generaties zijn toleranter dan oudere.
In deze ontwikkeling werken de sterkere nadruk op persoonlijke autonomie, de emancipatie van de vrouw, de beschikbaarheid van anticonceptie en de secularisatie door. Ouderschap werd een keuze in plaats van een biologisch fenomeen.
Inmiddels is de maatschappelijke acceptatie van vrijwillige kinderloosheid zover voortgeschreden dat het vooral interessant wordt om te kijken naar de groep die daar afwijzend tegenover staat. Mannen blijken meer afwijzend te zijn dan vrouwen. De onderzoekers verklaren dat uit de hogere kosten die voor moeders aan het ouderschap zijn verbonden in termen van tijdsbesteding, stress en carrièreschade.
Tegenstanders zijn ouder en lager opgeleid. Verder blijkt de religieuze factor van groot belang. Kerken verspreiden een profamilyboodschap. Regelmatige kerkgangers (minstens eenmaal per maand) staan meer afwijzend ten opzichte van vrijwillige kinderloosheid dan anderen. Met name bij gereformeerden is dat het geval. Religieuze socialisatie of een nominaal kerklidmaatschap blijkt hier nauwelijks van betekenis.
In Socialisme & Democratie (jaargang 67 nr. 7/8) analyseert de socioloog Imrat Verhoeven de rol van emoties in de politiek. Dit tegen de achtergrond van een breed gevoel van onbehagen over het functioneren van de democratie. Overigens is het voor hem de vraag of de burgers echt zo wantrouwig zijn ten opzichte van de politiek als vaak gesuggereerd wordt.
Wel is sprake van een maatschappelijke allergie voor hiërarchie en gezagsuitoefening. Dat botst met het vanouds tamelijk hiërarchisch opererend politiek bestuur. Er zijn echter ook andere vormen van gedragsbeïnvloeding mogelijk. Daar zouden politici meer gebruik van moeten maken.
Behalve de inhoud van de politieke doelstellingen is ook de vertolking van groot belang. Authenticiteit is daarbij cruciaal. Er moet een balans zijn tussen inhoud en emoties. Het probleem van de PvdA is dat zij vooral op de inhoud is gericht. Van de PVV en Trots op Nederland geldt het omgekeerde. Die leggen een zwaar accent op emoties. Een geloofwaardig politiek optreden omvat beide dimensies.
Norbert Elias heeft laten zien hoe emoties in de loop der eeuwen naar de achtergrond zijn gedrongen. Ook in de politiek was het inspelen op emoties lange tijd taboe. Het verlichtingsdenken heeft ons echter op dit punt op een dwaalspoor gezet. Emoties ondermijnen de rationaliteit niet, maar blijken juist rationeel handelen mogelijk te maken.
Dr. C. S. L. Janse, oud-hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad. Reageren aan scribent? focus@refdag.nl
