De onder redactie van dr. J. Hoek samengestelde bundel bevat beschouwingen van diverse auteurs over achtereenvolgens de anonieme brief aan Diognetus (door prof. dr. A. van de Beek), Tertullianus’ opvatting over de pijn die martelaren hebben te lijden (door dr. H. A. Bakker), Cyprianus’ visie op de eenheid van de kerk (door dr. A. Goudriaan), de gedachten van Athanasius over Jezus Christus, de Zoon van God (door dr. P. F. Bouter), Ambrosius over zonde en genade (door dr. M. A. van Willigen), de verhouding tussen de genade van God en de vrije wil van de mens (door dr. K. van der Zwaag) en de visie van Calvijn op de betekenis van de kerkvaders voor de kerk in later eeuwen (door dr. J. Hoek).

Elk hoofdstuk begint met een aantal citaten uit het werk van de besproken auteur, aan wie vervolgens vanuit verschillende invalshoeken aandacht gegeven wordt in een opstel van minder dan vijftien bladzijden (bij Goudriaan en Hoek) tot meer dan twintig bladzijden (bij de overige scribenten). Als zodanig bieden deze beschouwingen veel meer dan de titel aangeeft: het boek bevat geen verzameling teksten uit de periode van de Vroege Kerk met een beknopte toelichting, maar bestaat uit een reeks verhandelingen waarin bepaald niet alleen het „verse christendom” van de eerste eeuwen aan de orde komt, maar ook minder verse, zoal niet belegen varianten binnen de christenheid van later datum.

Dat is niet erg, natuurlijk, maar de lezer die zich door de titel laat leiden en denkt een boek met teksten uit de Vroege Kerk in handen te krijgen, zal zich in zekere zin teleurgesteld voelen door de betrekkelijk geringe omvang van de primaire tekstgetuigen in deze bundel.

Want die oude teksten zijn op zichzelf boeiend genoeg. Uit eigen les- en leeservaring weet ik hoe jongeren en ouderen zich bij de ontmoeting met de grote auteurs uit de vroege eeuwen van de kerk gedragen kunnen voelen op de adem van de geschiedenis, zodat grenzen van plaats en tijd wegvallen en we bijna ademloos kunnen meeluisteren naar bijvoorbeeld een preek over de wisselvalligheid van het menselijk bestaan door Johannes Chrysostomus, een van de grote kerkvaders van het oosten.

Die laatste mis ik trouwens wel een beetje in dit boek, temeer daar Calvijn, met wie het werk besluit, zich nogal eens op hem beriep. Kennelijk is hij niet aan de orde gekomen in de lezingen aan de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond, waarvan de opstellen in dit boek de neerslag vormen.

Maar goed, Athanasius is er wel bij, én Ambrosius, twee gestalten uit de kerkgeschiedenis wier namen nog wel bekend zijn –mag men althans hopen– maar die om zo te zeggen niet meer gelezen worden, terwijl dat bij Augustinus (en bij Calvijn) gelukkig toch nog iets anders ligt. Ik ben het met Van Willigen eens dat het hoog tijd wordt aan Ambrosius meer bekendheid te geven – en ik vermoed dat hij daar zelf nog meer zijn best voor zal willen doen dan hij al doet.

Inderdaad, die oude teksten kunnen ons treffen, een bijna verpletterende indruk op ons maken zelfs. Maar met de tekstfragmenten in deze bundel is mij dat, afgezien van de ruime citaten uit de brief aan Diognetus, niet overkomen, omdat zij veelal te brokkelig van aard zijn en soms ook dusdanig weergegeven worden dat men zich onwillekeurig afvraagt waar de roem van welsprekendheid bij de oude kerkleraars nu toch op berust.

Al met al biedt ”Vers christendom” een goede gelegenheid tot verdieping van de kennis over de Vroege Kerk. Dat blijft een interessant thema, niet om er een onvruchtbaar heimwee mee te voeden naar die tijd, want ook toen al was er meer dan genoeg tweespalt op het kerkelijk erf te vinden, maar wel om ons te toetsen aan de bereidheid om letterlijk en figuurlijk op het scherp van de snede als christenen in deze wereld te denken en te leven.

Vers christendom. Getuigenissen uit de Vroege Kerk, dr. J. Hoek (red.); uitg. Groen, Heerenveen, 2010; ISBN 978 90 5829 962 8; 223 blz.; € 14,95.