Als je geen Geert Mak heet, is het nog niet zo eenvoudig: de verschillende stijlen van roman en reportage door elkaar mengen. Regelmatig is dan ook duidelijk dat Donkerlo flink heeft geworsteld met wat ze wilde opschrijven. Dat blijkt al uit de eerste zin waarmee haar eigenlijke verhaal begint: „Met een overtuigende schreeuw liet Bennie al bij zijn geboorte weten dat hij buitengewoon levensvatbaar was.” De bijvoeglijke naamwoorden, de clichématigheid: ze maken het tot een typische zin uit een trouwkrant waarin pa en ma de levensloop van zoonlief schetsen.

Het is een manco van dit boek: het moet hapklaar zijn, maar alle feitjes moeten óók kloppen – terwijl de meeste levens zich nu eenmaal niet laten lezen als een roman.

Dat hoeft ook niet; kennisnemen van het leven van hoofdpersoon Bennie is sowieso de moeite waard. Het had niet veel gescheeld of zijn eerste „overtuigende schreeuw” was tevens zijn laatste geweest. Zijn 17-jarige moeder Zekiye, in hun kleine dorp in Midden-Turkije, mag hem niet houden. Het is in de winter van 1953. Bennie wordt achtergelaten in de schuur, met de bedoeling dat hij diezelfde nacht door de kou zal sterven. De herdershond houdt hem echter warm, en Zekiye keert steeds stiekem terug om haar zoon drinken te geven.

Bennie –of eigenlijk Nevzat; Bennie is hij zich pas 
in Nederland gaan noemen– loopt als jongen weg 
en komt in Istanbul terecht. Daar slaagt hij er prima in zijn eigen boontjes te doppen, en de handelsgeest die in hem zit komt na zijn komst als jonge gastarbeider in Nederland tot volle bloei. Bennie Saygili weet zich op te werken tot een gerespecteerd eigenaar van groentezaken en restaurants, vooral in Amsterdam.

Geeft het boek, aan de hand van Bennies verhaal, echter ook het bredere verhaal van de Turkse gastarbeiders weer? Niet als het erom gaat dat Bennie model kan staan voor iedere Turk. Bennie is een bijtertje, een aanhouder met een enorme wilskracht waarvan er in élke cultuur niet veel te vinden zijn.

Maar wél schetst ”Saygili & Zn.” een prachtig beeld van een tijd die voorgoed is verdwenen. De pagina’s over de komst van de gastarbeiders in de jaren zestig en zeventig –het leeuwendeel van het boek– zijn een monument geworden. Een monument voor een tijd waarin Turken en Marokkanen nog exotisch waren. Waarin illegalen nog „spontanen” heetten die bij bedrijven met open armen ontvangen werden. Waarin buurman en buurvrouw Bos de opa en oma worden voor Bennies zonen Murat en Tunçay. En waarin de islam nog niet zo’n overtuigende schreeuw van levensvatbaarheid heeft laten horen.

Saygili & Zn. Lotgevallen van een Turkse familie in Nederland, Janneke Donkerlo;
uitg. Atlas, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 4501 339 8; 271 blz.; € 19,90.