Al bijna twintig jaar is in Israël te zien dat, telkens als er serieus over vrede onderhandeld ‘dreigt’ te gaan worden, er weer een aanslag plaatsvindt. Zo ook vorige week. Eindelijk kwamen vertegenwoordigers van Israël en de Palestijnse Autoriteit weer eens op het hoogst mogelijke niveau bijeen om te praten. Maar anderhalve dag voordat premier Netanyahu, de president van de Palestijnse Autoriteit, Mahmud Abbas, en de Amerikaanse president Obama elkaar in Washington de hand schudden, werden nabij Hebron vier Israëlische burgers vermoord.

Hamas eiste de verantwoordelijkheid op voor deze aanslag, die luidkeels in Gaza gevierd (en in Teheran geprezen) werd als een „succes” voor het Palestijnse „verzet.” Het hoge zie-je-wel
gehalte van veel Israëlische reacties na die aanslag deed mij weer eens vermoeden dat sommige mensen teleurgesteld zouden zijn geweest als het uitzicht op vooruitgang –hoe miniem ook– niet wederom met terreur gepaard zou gaan. Ook nu weer werd om het hardst geroepen dat alleen een harde hand en meer nederzettingen het enige juiste antwoord op dergelijke terreurdaden zijn.

Ik ga niet in op de problemen aan de Palestijnse kant die het vinden van een uitweg uit de verstikkende status quo bemoeilijken. Die problemen zijn niet alleen enorm ingewikkeld; ik voel me er ook niet echt verantwoordelijk voor of bij betrokken. Mij gaat het allereerst om ‘mijn’ kant van het conflict, een kant die ik al vaak nauwelijks kan begrijpen. Ook aan deze kant zijn de vredesobstakels talrijk.

Vredeswil

Twee verwante problemen staan hierbij centraal: een nagenoeg verdwenen vredeswil en een groeiend gevoel van zwakte en onzekerheid. Mede door de Palestijnse terreur –maar ook bijvoorbeeld door een gebrek aan leiderschap na de moord op Rabin, corruptie, een algehele verrechtsing, en andere binnenlandse ontwikkelingen die niet of slechts deels aan die terreur kunnen worden toegeschreven– wordt er tegenwoordig door veel Israëliërs alleen nog maar lippendienst aan de wil tot vrede betaald.

Men ziet de vrede nauwelijks nog zitten, en veel mensen die nog halfzacht in vrede geloven denken dat die uiteindelijk zonder territoriale prijs gewonnen kan worden. Zolang we maar rustig blijven doorbouwen en onverschrokken onze tong naar de internationale gemeenschap blijven uitsteken. Nederzettingen zijn niet het enige vredesobstakel (zie onder andere de Palestijnse kant van het verhaal), en de vrede zal heus niet spontaan uitbreken mocht Israël de (meeste) nederzettingen ooit opgeven, maar je moet wel ziende blind of horende doof zijn om keer op keer te stellen dat ze absoluut geen probleem vormen.

Nog veel gevaarlijker is dat Israël van binnenuit verzwakt. Het land –voor zijn veiligheid en voortbestaan afhankelijk van technologische en intellectuele vooruitgang– zakt bijna elk jaar verder weg op diverse internationale lijsten met educatieve en academische prestaties. Deze week viel in het jaarlijkse onderwijsrapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) te lezen dat Israël minder geld uitgeeft dan elk ander lid van de organisatie.

Sociale spanningen

Ook kent Israël van alle lidstaten de grootste kloof tussen arm en rijk. Die kloof zorgt voor sociale spanningen en is een van de redenen waardoor het land politiek onstabieler wordt. Deze verzwakking gaat gepaard –mede door de terreurdreiging en de internationale verkettering van Israël– met een groeiend gevoel van onzekerheid en een gebrek aan identiteit. Veel seculiere Israëliërs zullen je nauwelijks een duidelijk en zelfverzekerd antwoord geven als je hun vraagt of en zo ja waarom ze zichzelf als zionist zien, en wat het voor hen betekent om Israëlisch te zijn.

Populistische politici spelen in op die onzekerheid. Terwijl het onderwijssysteem zucht onder tekorten vond de minister van Onderwijs zomaar geld om ”Joodse studiën” op middelbare scholen te bevorderen, ten koste van lessen maatschappijleer en democratie, die –zo luidde een van de bedenkelijke argumenten die ik ergens las– toch maar voor verhitte discussies zorgen. De ondanks alles nog steeds enige democratie in de regio wordt zo langzaam maar zeker steeds verder uitgehold, en echt niet alleen of voornamelijk door ultrareligieuze nationalisten.

Vraag mij niet wat de oplossing voor dit alles is. Waar ik wel van overtuigd ben is dat Israël zijn toekomst voor een belangrijk deel in eigen handen heeft. De meeste beslissingen die vereist zijn op economisch, politiek en militair gebied om de toekomst van Israël veilig te stellen en zijn positie in de wereld te verbeteren, moeten in Jeruzalem, Tel Aviv en dergelijke genomen worden.

De besprekingen die in Washington plaatsvonden zijn een stap in de goede richting. Oplossingen voor de twee genoemde problemen zouden grotendeels door onze eigen leiders kunnen worden aangedragen. Daarvoor zijn wel meer dan ooit gezond verstand, durf, visie, en waarachtig leiderschap vereist.

Bert de Bruin is historicus. In 1995 emigreerde hij naar Israël.