Demonen die ons het leven zuur maken. Zo noemde een opinieschrijver in de Vlaamse krant De Standaard onlangs de problematieken waar de Belgische onderhandelaar uit moeten zien te komen. Ingewikkeld, de Nederlandse kabinetsformatie? Dan België. Niet minder dan zeven partijen proberen het momenteel eens te worden over een formatie. Het land is de laatste jaren van de ene politieke crisis naar de andere voortgegaan.

Hoe ziet zo’n land in min of meer permanente crisis er eigenlijk uit? In Sint-Antonius, vlak bij Antwerpen, staan mensen in de rij voor de kraam van de visboer en zitten enkele inwoners in het plaatselijk café genoeglijk met elkaar te praten. Ze zijn de politiek beu. „Ach wat”, zeggen ze. „Het is een circus.” Buiten kijkt een oude vrouw schielijk rond alvorens haar peuk in een plantenbak uit te drukken. Zo bijzonder oogt een land in crisis nu ook weer niet.

In Antwerpen is het niet anders. De kathedraal beiert vrolijk zijn klanken uit over de stad en de mensen zijn na de regens in groten getale op de talrijke terassen neergestreken. Toeristen lopen opgetogen tussen de klassieke geveltjes door en een meisje probeert namens telefoonaanbieder Belgacom tevergeefs mensen in te winnen voor een nieuw abonnement. Politieke ontwrichting is op straat moeilijk te traceren. Ach, natuurlijk niet.

Toch sijpelt het pessimisme zo langzamerhand door tot in de haarvaten van de Belgische samenleving. Koning Albert II stelde vorige week twee nieuwe onderhandelaars aan om de in het slop geraakte onderhandelingen vlot te trekken. Het gaat om Senaatsvoorzitter Danny Pieters van de Vlaams-nationalistische N-VA en Kamervoorzitter André Flahaut van de Waalse socialisten. Op de vraag of zij het vertrouwen kunnen herstellen, antwoordde 61 procent in een peiling van het serieuze dagblad De Morgen deze week echter met ”nee”.

Afgaande op de eerste berichten die naar buiten komen, lijken zij het gelijk aan hun kant te krijgen. De partijvoorzitters van de zeven partijen schoven deze week aan tafel bij Pieters en Flahaut, maar van hernieuwd vertrouwen lijkt vooralsnog geen sprake. „Er gebeurt gewoonweg niets”, vertrouwden betrokkenen het Vlaamse dagblad De Standaard toe. „Alles ligt plat.” De beide heren nemen echter de tijd en zullen naar verluidt tot dinsdag door blijven onderhandelen.

Nederland

„Maar ja”, zegt politicoloog Dave Sinardet van de universiteit van Antwerpen. „Het zal toch moeten met deze partijen. Er is geen alternatief.” Sinardet doceert in het fonkelnieuwe gebouw van de politieke en sociale wetenschappen in de stad. ”Aimer les différences” (“Houd van de verschillen”), staat daar op een plafond geschilderd, als onderdeel van een kunstwerk van de Italiaan Michelangelo Pistoletto.

Sinardet staat bekend als iemand die dat in praktijk wil brengen en de verschillen in zijn land niet op de spits drijft. Vrij uitzonderlijk is dat hij zich aan beide kanten van de taalgrens beweegt, onder meer via zijn tweewekelijkse column in De Standaard en zijn maandelijkse column in de Waalse Le Soir.

Toch erkent ook hij „niet zo heel positief” te zijn over de directe toekomst van de Belgische politiek. „Stel dat de zeven partijen er op de communautaire problematiek (zie kader) uitkomen, dan moet er ook nog een regeerakkoord worden geschreven. Er loopt een duidelijke links-rechtstegenstelling tussen de partijen. We zijn er dus nog lang niet.” Naast N-VA en de christendemocratische Vlaamse en Waalse partijen (CD&V en CDH), zitten de socialistische partijen (SP.A en PS) en de Groenen van beide zijden van de taalgrens (Groen! en Ecolo) aan tafel.

Sinardet wijst erop dat de N-VA van Bart de Wever niet alleen Vlaams-nationalistisch is, maar sociaaleconomisch ook op het rechtervlak opereert. „Als het tot een werkelijke coalitie komt, zal de N-VA zich toch wat eenzaam voelen in het verder rooms-rode verband. Op budgettair terrein en een punt als migratie lopen de sporen tussen N-VA en de overige partijen ver uiteen.”

Het Franse dagblad Le Monde trok deze week een directe lijn tussen de Belgische en Nederlandse situatie door te stellen dat beide landen aan de „ziekte van het populisme” leden.

„Dat lijkt me toch ietwat ongenuanceerd. De politiek van Wilders en De Wever is niet op één lijn te plaatsen. De Wever keert zich in die zin tegen het establishment dat hij niet uit de voeten kan met het federaal gezag in België. Hij zou nooit premier willen worden van heel België. In die rol van outsider zit misschien een overeenkomst. Maar islamofoob is De Wever bijvoorbeeld zeker niet. En ja, De Wever weet hoe hij met een bepaald discours kan scoren, maar hij is ook een intellectueel die voorzichtig kan opereren.”

Le Monde omschrijft het Nederlandse en het Belgische populisme nader als „egoïstisch en soms anti-Europees.”

„De Wever is zeker niet anti-Europees. Hij is zelfs pro-Europeser dan we in België gewoon zijn. Hij pleit voor sterkere regio’s, maar tegelijkertijd een sterk Europa. Egoïstisch vind ik ook een beladen term. Volgens De Wever is splitsing van Vlaanderen en Wallonië op den duur onvermijdelijk. Maar hij wil dat niet forceren. De Wever bepleit een geleidelijke evolutie, geen revolutie.”

„Kijk”, zegt Sinardet. „Naar mijn inzicht is de kern van het probleem in dit land de mediacratie. Er hangt steeds meer af van personen. De Wever is retorisch sterk en voelt de publieke opinie goed aan: hij is een hype. Maar het aantal Vlamingen dat separatistisch is, ligt volgens onderzoeken slechts op zo’n 10 procent. Nationalisme ent zich echter vaak op de dominante ideologische stroming in de regio. Het Vlaams-nationalisme kan niet anders zijn dan rechts. Zoals het in Wallonië wel links moet zijn.”

Van Franstalige zijde zijn er behoorlijke concessies gedaan om tot een overeenkomst te komen. Ligt de sleutel bij De Wever om de Belgische onderhandelingen weer vlot te trekken?

„Daar ligt de bal naar mijn inzicht inderdaad. In de problematiek rond de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde ligt er toch redelijk veel op tafel. Het voorstel dat onder preformateur Di Rupo is klaargestoomd, gaat veel verder dan alle eerdere concepten.

Bovendien heeft de Waalse winnaar van de verkiezingen, de PS, zijn verantwoordelijkheid nu genomen en is het logisch dat de Vlaamse winnaar nu aan zet is.”

Scheiding

Het lijkt er bijna op dat De Wever zijn evolutie tot een onafhankelijk Vlaanderen al gedaan kan krijgen, als hij de onderhandelingen maar lang genoeg rekt. Terwijl de separatistische geluiden vooralsnog vooral uit Vlaanderen kwamen, klinken ze nu ook in toenemende mate aan Waalse kant.

Uit een peiling van het tv-station RTL blijkt dat 36 procent van de Franstalige Belgen het tijd vindt om een onafhankelijke Franstalige staat voor te bereiden. Minder dan de helft, 46 procent, is tegen zo’n idee en een andere 18 procent wil zich er niet over uitspreken.

De Vlaamse partijen rageerden daar nogal laconiek op, maar de kranten wisten er wel raad mee en kwamen met koppen in chocoladeletters als ”Het einde van België”.

Toch zal het volgens de meeste experts met die splitsing van België nog niet zo’n vaart lopen. Ze wijzen erop dat Europa de oprichting van twee nieuwe staten nooit zal toelaten, alleen al om te voorkomen dat andere onafhankelijkheidsbewegingen, zoals de Basken en de Lega Nord in Italië, het voorbeeld zullen volgen. En hoe moet het bijvoorbeeld met de gemeenschappelijke staatsschuld? Het koningshuis? En Brussel, niet te vergeten?

Dat wordt dus toch weer praten voor de politici. Als het met de huidige partijen niet lukt, dan zijn de liberalen nog een gewillige bruid, suggereerde De Standaard vrijdag. Maar ook aan een N-VA-liberale verbinding zitten weer allerlei haken en ogen, somberen analisten.

Het zal dus nog wel even circus blijven in België. De gemiddelde inwoner van Sint-Antonius zal er echter niet wakker van liggen.

Belgische formatie

Wat ging er vooraf?

Preformateur Elio Di Rupo (partijleider van het Waalse PS) heeft tachtig dagen met de politieke partijen gepraat. Ze konden het echter niet eens worden over het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde. Vorige week diende Di Rupo zijn ontslag in. België ging op zondag 13 juni naar de stembus.

Brussel-Halle-Vilvoorde, ja.

Ofwel BHV. Is het kiesdistrict in de Vlaamse rand rond Brussel. Franstaligen uit gemeenten in Vlaams-Brabant mogen ook op Franstalige partijen uit Brussel stemmen. Alle andere kiesdistricten zijn Nederlands- dan wel Franstalig. Vlamingen hekelen deze constructie, omdat Vlaamse inwoners van Waals-Brabant niet op Nederlandstalige politici uit Brussel mogen stemmen en de regeling bovendien de ‘verfransing’ van het district BHV in de hand zou werken.

Heeft een oplossing haast?

Het grondwettelijk hof bepaalde in 2003 dat de kieskring BHV in strijd is met het gelijkheidsbeginsel. Het hof bepaalde dat er een oplossing moest komen voor 24 juni 2007. Dus: ja.

Waar liep de kwestie BHV nu op vast?

De Vlamingen willen het district opsplitsen. De Walen willen in ruil daarvoor een financiële vergoeding, maar daarover werd onder Di Rupo geen overeenstemming bereikt.

Is dit nu zo’n communautair probleem?

Alle grote politieke problemen in België zijn communautair. In feite zijn alle problemen dat waar Vlamingen en Walen verschillend over denken, dus BHV zeker ook.

Wat zijn andere communautaire geschilpunten?

Een belangrijke is de financieringswet. Deze wet regelt de geldstroom vanuit de federale Belgische overheid naar de deelstaten. Met name de Vlamingen eisen een herziening van deze wet, maar de Walen zijn vanouds terughoudender. Ze vrezen dat het Wallonië zal verarmen.

Zijn de huidige politici nu zo lastig?

„Wij (Belgen, MW) institutionaliseerden het consumptiefederalisme”, schreef Johan van Overtveldt van ondernemersplatform VKW deze week in De Standaard. Met andere woorden: de grote problemen waarmee België nu te maken heeft, zijn in het verleden geboren. Door allerlei compromissen is de Belgische staatsstructuur een gedrocht geworden.