In de beleving van deze vragensteller komt er een groot vraagteken te staan achter Gods liefdevolle karakter door de ‘wrede’ manier waarop Hij Zijn Kind behandelt. Immers, God laat Hem in grote armoede geboren worden om Hem vervolgens onder verschrikkelijke pijnen te laten sterven aan het kruis. Dat doet een liefdevolle vader of moeder een eigen kind toch niet aan?

Een reactie als deze staat model voor de vele misverstanden die de klassiek christelijke leer van de verzoening bij mensen in onze tijd oproept. Het is de roeping van christenen om goed naar deze misvattingen te luisteren en er vervolgens geduldig en duidelijk op te reageren in gehoorzaamheid aan Gods Woord.

Moeten we in de eerste plaats niet eerlijk zeggen dat het misverstand als zou God wreed handelen tegenover Zijn eigen Zoon opgeroepen is door onjuiste voorstellingen en bewoordingen in het spreken van christenen zelf over het Evangelie van de verzoening? Maar al te vaak worden de Vader en de Zoon scherp tegenover elkaar geplaatst zonder recht te doen aan de eenheid van God die tegenstellingen binnen Zijn Wezen volstrekt uitsluit.

Aan de ene kant wordt dan de Vader getekend als de grimmige Rechter. Het vuur van Zijn heiligheid moet de zondaar verteren en van gratie kan geen sprake zijn omdat aan Zijn recht genoeg gedaan moet worden. De Vader staat op Zijn recht en is niet bereid om vanuit zichzelf ook maar iets te doen tot behoud van de zondaar. Pal daartegenover staat dan de Zoon, Die vol liefde en ontferming is voor verlorenen. Omdat de Vader uit Zichzelf niet wil vergeven, moet de Zoon, Die Zichzelf offert, Hem daartoe overhalen.

Deze voorstelling van zaken is een karikatuur van de Bijbelse boodschap. Er zijn in veel heidense religies voorstellingen te vinden over boze goden die door offers gunstig gestemd moeten worden. Er is dan altijd sprake van drie partijen: een slachtoffer, een schuldige partij die het offer brengt en een goddelijke eisende partij die het offer ontvangt. Men spreekt van ”victimisation” –een onschuldig slachtoffer moet worden gedood ter wille van de schuldigen– en van ”Umstimmung”, de toornige god of goden moeten worden bevredigd zodat hun stemming omslaat ten gunste van hen die het offer brengen. Zo hadden mensen in de tijd van het Oude Testament de idee dat de afgod Moloch kinderoffers vroeg om zijn toorn te laten varen en weer gunsten te bewijzen, bijvoorbeeld door het weer te laten regenen na een periode van grote droogte.

Trinitarische eenheid

Het Evangelie van de verzoening moet scherp van deze heidense ideeën onderscheiden worden. Het is immers niet zo dat God, dus ook niet de Vader als eerste Persoon binnen de drie-eenheid Gods, van buitenaf overgehaald moet worden om genadig te zijn. Wij belijden als christenen daarentegen dat het initiatief tot behoud van God Zelf uitgaat.

Zeker, God wordt verzoend, maar in de eerste plaats geldt: God verzoent zelf. Dat wil zeggen: verzoening gaat allereerst van God uit en is vervolgens op God gericht. De beledigde en gekrenkte partij baant zelf de weg tot verzoening. God was in Christus de wereld met Zichzelf verzoenende (2 Kor. 5:19). Christus is daarbij geen willoos slachtoffer, maar Zelf uitvoerder van het goddelijke plan. Hij is geen martelaar, maar Middelaar (Hebr. 10:5-10).

Dit is de diepe zin van de leer van de raad des vredes (het ”pactum salutis”). „De Vader legde de Zoon geen oordeel op dat Hij niet bereid was te dragen, noch haalde de Zoon de Vader ertoe over behoud te schenken dat Hij niet bereid was te verlenen”, aldus de Engelse theoloog John Stott. Er kan zelfs gezegd worden dat de gemeente is vrijgekocht door Gods eigen bloed (Hand. 20:28).

Het moge duidelijk zijn dat de belijdenis dat Jezus Christus God Zelf is, het vleesgeworden Woord, hier van essentieel belang is. Verzoening geschiedt niet door iemand namens God, maar door God Zelf. Er is in het verzoeningswerk een diepgaande trinitarische eenheid. Het kruis van Golgotha toont zeker aan hoezeer God toornt tegen de zonde en dat Hij deze nooit zomaar door de vingers kan zien. Tegelijkertijd is het kruis behalve kenbron van Gods heiligheid en toorn ook de ultieme openbaring van Zijn liefde. God Zelf is bereid in Christus tot het uiterste te gaan en af te dalen tot in de helse verschrikkingen. Als de Zoon lijdt, dan zijn de Vader en de Geest daarbij in alle bewogenheid intens betrokken.

Juist vanuit de belijdenis van de Drie-eenheid kunnen we staande houden dat God tegelijkertijd boven het lijden staat en –in Christus– vrijwillig in de baaierd van het lijden is ingegaan. De Vader liet, met eerbied gesproken, het zware en vuile werk niet door Zijn Zoon opknappen, terwijl Hijzelf buiten schot bleef. Hoe zouden we dat ooit kunnen zeggen wanneer we beseffen dat de Vader en de Zoon in alle eeuwigheid wezenlijk één zijn?

Mysterie

We staan hier voor een diep mysterie. Hoe kan God ons beminnen, terwijl Hij ons vanwege onze zonde moet haten? De kerkvader Augustinus heeft die zinderende spanning onder woorden gebracht: „God had liefde voor ons, ook toen wij vijandschap tegen Hem oefenden en ongerechtigheid werkten. Dus beminde Hij ons op wonderbare en goddelijke wijze, ook toen Hij ons haatte.” Calvijn, die deze woorden van Augustinus aanhaalt, zegt het op zijn wijze zo: „Hoe zou Hij ons in zijn eniggeboren Zoon een bijzonder pand van Zijn liefde gegeven hebben, indien Hij niet reeds tevoren ons met onverdiende gunst omhelsd had?”

Christus is tot ons gekomen uit de fontein van de goddelijke liefde. Zo lief had God de wereld dat Hij het Liefste gaf tot verzoening. Wat gaf Hij dan? Hij gaf Zichzelf! Alle pijn en moeite die de verlossing Christus kostte, kostte het ook de drie-enige God. Daarom gaat het beeld van een vader of moeder die eigen kind voor een auto duwt om anderen te redden, volstrekt mank. God duwt niet iemand anders in de afgrond, maar daalt er Zelf in neer om vijanden te redden van het welverdiende oordeel. Wat een onuitsprekelijke liefde en ontferming van Vader, Zoon en Heilige Geest!

Prof. dr. J. Hoek, bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit.
Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Verder lezen over dit onderwerp:

H.Baarlink, Het evangelie van de verzoening, Kampen 1998

G.Boer, De prediking van de verzoening, Woerden 1968

J. Calvijn, Institutie II. 16. 2, 3

J.van Genderen, Christus in onze plaats, Apeldoornse Studies 2, Kampen 1972

J.Hoek, Verzoening – daar draait het om, Zoetermeer

B. Loonstra, Verkiezing - verzoening - verbond. Beschrijving en beoordeling van de leer van het pactum salutis in de gereformeerde theologie, ‘s - Gravenhage 1990

H.G.L.Peels, Wie is als Gij? ‘Schaduwzijden’ in de Godsopenbaring in het Oude Testament, Zoetermeer 1996

John Stott, Het kruis van Christus, Apeldoorn 1997 (The cross of Christ, Leicester 1986)