„Behandel de koningin liefst majesteitelijk”
NIJMEGEN (ANP) – „Het heeft wel de voorkeur om de koningin majesteitelijk te behandelen. Het is dus niet echt chic om je zojuist aan haar gegeven advies zonder dat zij het weet 180 graden om te draaien, zeker niet als zij over hetzelfde onderwerp nog in gesprek is met anderen. Maar partijen mogen dat wel, ze zijn staatsrechtelijk helemaal niet verplicht om rekening te houden met het staatshoofd.”
Dat zegt hoogleraar algemene rechtswetenschap en staatsrechtkenner Roel Schutgens van de Radboud Universiteit in Nijmegen over de situatie die zich dinsdagmiddag voordeed in het formatieproces. PVV-leider Wilders maakte toen volstrekt onverwacht bekend dat hij, anders dan hij tegen koningin Beatrix had gezegd, toch verder wilde formeren met VVD en CDA.
Volgens Schutgens is het „misschien niet zo onverstandig van de koningin” dat ze besloten heeft om de vicevoorzitter van de Raad van State Tjeenk Willink op pad te sturen voor een nieuwe, korte verkenningsronde. „Ze heeft wellicht bij zichzelf gedacht: als ik nu meteen weer een formatieopdracht geef, willen ze morgen misschien weer wat anders. Dan zou ze zelf in een lastig parket kunnen komen. Het lijkt mij wel wijs om even een stapje terug te doen en er nog eens een nachtje over te laten slapen.”
De koningin heeft als staatshoofd geen juridisch bindende stem in het formatieproces, zegt de hoogleraar. „Als VVD, CDA en PVV elkaar nu stevig vasthouden en snel met hun akkoorden komen, kan ze niet anders dan daarmee akkoord gaan. Haar enige formele verweer is weigeren de premier van het voorgestelde nieuwe kabinet te benoemen, maar die situatie is nog nooit voorgekomen. Het is ook eigenlijk alleen een theoretische mogelijkheid, want als ze dat doet kan de meerderheid in de Tweede Kamer, namelijk de beoogde coalitie, een niet-gewenste premier zonder pardon naar huis sturen, opnieuw met een eigen voorstel komen en zo haar in een dwangpositie brengen.”
Achter de schermen heeft koningin Beatrix wel degelijk invloed volgens Schutgens. „Omdat we zoveel partijen hebben is er altijd verdeeldheid in het parlement. In de informatiefase speelt de mening van het staatshoofd, die zij uit in de gesprekken op haar paleis, wel een rol, voor zover partijen haar die ruimte gunnen. Wat er dinsdag is gebeurd, is in dat licht bezien wel bijzonder en ongebruikelijk.”
Schutgens hecht er echter aan om de zorgen over de omgang met de koningin van met name D66 ook enigszins te nuanceren: „D66 is republikeins bij uitstek. Om er dan nu steeds maar op te hameren dat zij is geschoffeerd, is op zijn minst opportunistisch. Volgens mij zit daar zeker weinig oprechte zorg voor de rol van de koningin achter.”
