De kleine mieren zijn daarmee belangrijke spelers in het ecosysteem van de Afrikaanse savanne, stellen Todd Palmer van onderzoekscentrum Mpala in Kenia en werkzaam voor de universiteit van Florida en zijn collega Jacob Goheen van de universiteit van Wyoming. Ze publiceren hun resultaten donderdag in de onlineversie van het tijdschrift Current Biology.

„Het is een soort David-en-Goliathverhaal: de kleine mieren nemen het op tegen deze grote grazers. Doordat ze de bomen beschermen, beïnvloeden ze tevens de eigenschappen van de ecosystemen waarin ze leven. De beroemde bioloog E. O. Wilson zei niet voor niets: Het is het zoveelste voorbeeld van hoe kleine dingen de wereld lijken te regeren”, aldus Palmer.

Goheen en Palmer komen de mieren per ongeluk op het spoor wanneer ze ontdekken dat de acaciasoort Acacia drepanolobium niet lijkt te worden kaalgevreten door olifanten.

„We dachten dat dit erg interessant zou kunnen zijn, omdat we olifanten vaak zien vreten van andere boomsoorten waarop de mieren niet leven. In feite is het aantal olifanten in de centrale hooglanden van Kenia te hoog. We zijn heel wat bomen tegengekomen die zwaar beschadigd zijn door de logge dieren”, aldus Palmer.

Om te kijken of de mieren de acacia’s werkelijk beschermen tegen olifanten, ontdoen de onderzoekers enkele bomen van alle mieren. En wat blijkt? De olifanten vinden het blad van de acacia net zo lekker als dat van hun favoriete bomen, constateert Palmer. „Wanneer op een van beide boomsoorten mieren voorkwamen, meden de olifanten die bomen zoals een kind spruitjes ontloopt.”

Wanneer de mieren zijn verwijderd uit de acacia’s op de Afrikaanse savanne, veroorzaakten de olifanten in korte tijd veel meer schade dan anders in een heel jaar. Volgens de onderzoekers zijn er voldoende olifanten om bosrijke gebieden te veranderen in open graslanden. Het is goed mogelijk dat mieren dergelijke grootschalige, langdurige veranderingen in de savannes voorkomen.

„We hadden het eerste deel van het raadsel opgelost: groepjes zwermende mieren die ongeveer 5 milligram per stuk wegen beschermen de bomen tegen dieren die ongeveer een miljard keer zo zwaar zijn. Maar hoe doen ze dat dan?”

De mieren bieden bijvoorbeeld geen bescherming tegen giraffen. Die vegen de kriebelaars eenvoudig weg met hun lange, taaie tong.

Het lijkt erop dat de lange slurf de achilleshiel is van de olifant. De buitenkant van de slurf is ongevoelig, maar de binnenkant is vol met zenuwuiteinden, weet Palmer. „Olifanten kunnen niet tegen krioelende mieren aan de binnenkant van hun slurf. En daar kan ik me wel wat bij voorstellen.”