Het is natuurlijk soms ook een tenenkrommend gezicht. Langs de kant van de grote derdewereldstad verkopen arme sloebers snoepjes en telefoonkaarten, meisjes hangen na een nacht ‘doorwerken’ vermoeid tegen de stoeprand aan en daar trekt een vrolijke kudde toeristen voorbij: Hawaï-T-shirts, korte broek, sportschoenen en druk foto’s schietend. Want ja, zo’n plaatje van de armoede hoort er eigenlijk toch wel bij. Ben je in Afrika geweest, heb je alleen maar zwembaden en olifanten op de foto staan, dat kan natuurlijk niet.

Soms voltrekt zich het andere uiterste: Amerikaanse vrouwen –om maar wat te noemen– die met troosteloze blikken de ellende aanschouwen, o, wat een hulpeloosheid. Een ”hug” hier, een ”hug” daar en dan moeten de vrouwen weer verder, de ontvangers van alle opgeborrelde humaniteit in volkomen verwarring achterlatend. Die vrouwen vinden mensen in hutjes zielig en Afrikaanse vrouwen die door de hitte naast volgepakte ezeltjes lopen ook. Weer thuis vertellen ze trieste verhalen, het beeld van Afrika aan alle kanten bevestigend: arm, hopeloos, naakt.

Vaak geldt: wat je wilt zien, zie je. Want misschien vinden die Afrikanen in de hutjes zichzelf wel helemaal niet zielig. En doen die vrouwen naast hun ezeltjes niet anders dan wat ze altijd gedaan hebben. Het probleem is dat de Amerikaanse vrouwen met een puur westerse bril de situatie in ogenschouw nemen en er zonder meer vanuit gaan dat de behoeften en verlangens van het bezochte volk precies gelijk zijn aan de hunne. En opeens ontstaan er in een huiskamer in Pennsylvania allerlei initiatieven waarop de Afrikanen helemaal niet zitten te wachten. ”Ze” moeten geholpen worden.

Ook wat betreft het luxe hotel kan de gêne misplaatst zijn. De arme inwoners van de stad blijken soms uitermate trots op dat hotel te zijn. Het geeft hun een gevoel van eigenwaarde: dat hebben wij ook, we zijn geen dom, achtergebleven land. De armen van de stad zijn even trots op ‘hun’ Hilton of Intercontinental als de rijken, ook al zullen ze er zelf nooit van profiteren.

Het imago van een land betekent veel voor de ontwikkeling. Toeristen kunnen in kleine kring een vertekend beeld van een land neerzetten, maar ernstiger is het als dat in groter verband gebeurt. Hulporganisaties kunnen met de beste bedoelingen de behoeften van een bepaald volk breed uitmeten, waarbij ze uiteraard de meest trieste gevallen verwerken in hun reportages en tv-spotjes. Er moet immers geld binnenkomen. Als dat het beeld gaat bepalen, kan dat echter uitermate nadelig zijn voor een land. Want geen investeerder komt dan op het idee daar een handeltje te beginnen en maar weinig toeristen pakken hun koffers voor een vakantie. Een slecht imago kan de onafhankelijke ontwikkeling van een (Afrikaans) land generaties lang schaden.

De werkelijke situatie in een land is vaak genuanceerd. Er zijn arme mensen zonder werk, maar er zijn ook allerlei ondernemingen en mensen die daarvan profiteren. Er is armoede, maar ook (enorme) rijkdom. Er zijn krottenwijken, maar ook hightech kantoorgebouwen. Er is erosie en vervuiling, maar ook prachtige natuur. Een slecht imago en –bijgevolg– zelfbeeld kan een land murw en initiatiefloos maken. Westerse hulporganisaties en journalisten hebben ook op dat punt een verantwoordelijkheid in de beeldvorming.

Het betekent ook dat niet iedere Afrikaan als hulpbehoevend gezien wordt. In Afrikaanse landen is er genoeg potentie en bovendien hebben de regeringen hun eigen verantwoordelijkheid. Als er hulp nodig is, moet die erop gericht zijn de ontvanger onafhankelijk te maken, zoals veel ngo’s al proberen te bereiken. Eigen westerse gevoelens en gedachten dus naar plaats twee.

Reageren aan scribent? Buza@refdag.nl