In Spanje is de burgeroorlog allerminst vergeten. Almudena Grandes hoopt met haar roman ”Het ijzig hart” dat boek te kunnen sluiten.

De burgeroorlog brak in 1936 uit toen generaal Franco in opstand kwam tegen de republikeinse regering. Franco kreeg steun uit Duitsland en Italië en kon mede door de verdeeldheid in het republikeinse kamp in 1939 een militaire dictatuur vestigen die tot zijn dood in 1975 zou voortduren. Tijdens de burgeroorlog vielen een half miljoen doden en zowel de republikeinen als de falangisten van Franco namen het met het oorlogsrecht niet zo nauw. Alleen duurden de wreedheden van Franco door zijn overwinning veel langer voort.

Over dit giftige mengsel uit de Spaanse geschiedenis gaat ”Het ijzig hart” van Almudena Grandes, een breed opgezette roman van bijna 900 bladzijden waarin de hartstochten inderdaad vooral ‘ijzig’ blijken te zijn.

Het verhaal start in 2005, als de vader van hoofdpersoon Alvaro Carrion overlijdt. Tijdens de begrafenis ziet hij een vrouw wier aanwezigheid hij niet kan plaatsen. Later ontmoet hij haar bij een zakelijke transactie over zijn vaders omvangrijke vermogen en vraagt haar wat ze bij de begrafenis deed. Na dit eerste contact volgt een aantal gesprekken waarin de gehuwde Alvaro hopeloos verliefd wordt op deze Raquel Fernández.

Tijdens deze buitenechtelijke relatie begint Alvaro in het verleden van zijn vader te wroeten en ontdekt wonderlijke dingen. Zo had zijn vader het republikeinse verleden van zijn eigen moeder verzwegen en bleek hij zowel lid van de socialistische jeugdorganisatie als van de rechtse falangisten te zijn geweest.

Ondertussen wordt de lezer in andere hoofdstukken de geschiedenis van zowel de familie Fernández (van Raquel) als van de familie Carrion uit de doeken gedaan. De familie Fernández was voor de burgeroorlog vermogend, maar moest vanwege haar steun aan de republikeinse zaak na de overwinning van Franco de wijk nemen naar Frankrijk. Pas na diens dood kon zij terugkeren naar Spanje. Bij de Carrions bleken de fronten van de burgeroorlog dwars door de familie te lopen. Alvaro’s doodgezwegen oma was een fervente republikeinse, die haar falangistische man verliet vanwege een verhouding met een republikeinse strijder.

Vader Julio heeft daaruit geconcludeerd dat beide ideologieën lood om oud ijzer waren en ontwikkelde zich tot een succesvolle kameleon die de grote vragen van goed en kwaad vereenvoudigde tot de eenvoudige vraag: wat is goed voor mij? Door slinks optreden wist hij zich het bezit van bannelingenfamilie Fernández eigen te maken en liet hij zijn kinderen een vastgoedimperium na dat hen stuk voor stuk vermogend maakte.

Alvaro spit net zolang tot hij de onderste steen van de familiegeschiedenis boven heeft en confronteert er zijn broers, zussen en moeder mee. Vervolgens zit hij als Job op de puinhopen van zijn bestaan: hij heeft ruzie met zijn broers en zussen, zijn huwelijk loopt door zijn buitenechtelijke relatie op de klippen en tot overmaat van ramp blijkt zijn relatie met Raquel op een web van leugens en bedrog van haar kant te berusten. Dat hun onderlinge liefde toch lijkt stand te houden, is een schrale en dubieuze troost in dit trieste geheel.

Grandes lijkt duidelijk te willen maken dat iedereen product van zijn geschiedenis is. Toch zegt ze zelf: „Hoewel meer dan de helft van ”Het ijzig hart” zich afspeelt in het verleden, is het een verhaal over het heden, en geschreven vanuit dit heden. Ik zou willen dat deze roman zelfs als de versie van de kleinkinderen zou kunnen functioneren, de generatie die het heeft aangedurfd om vragen te stellen, en de eerste generatie die echt in vrijheid gelooft.”

Dat de relatie tussen Raquel en Alvaro de historische tegenstellingen tussen republikeinen en falangisten overstijgt, lijkt de schrijfster als een positieve uitkomst te willen laten gelden. Toch heeft het iets dubbels dat Alvaro, die zijn vrouw voortdurend bedriegt om met Raquel samen te kunnen zijn, op hoge toon het verraad en bedrog van zijn vader aan de kaak stelt.

Grandes heeft een psychologisch sterk verhaal geschreven dat door de boeiende verhaallijn als vanzelf zitvlees bij de lezer kweekt. Het verhaal ontrolt zich in flashbacks, die door hun onheldere structuur soms lenigheid van de lezer vereisen. Zo begint ze vaak een hoofdstuk over het verleden (op zich al een flashback) met een gebeurtenis, die vervolgens met vele andere gebeurtenissen uit een nog verder verleden wordt verhelderd.

Ook de stijl van Grandes vraagt doorzettingsvermogen. Ze schrijft soms zinnen die anderhalve bladzijde beslaan, al weet ik niet of het de keuze van de schrijfster of van de bekwame vertaalsters Mia Buursma en Ans van Kersbergen is om zinnen slechts door komma’s te scheiden. Als voor een andere interpunctie was gekozen, had dat de helderheid zeker bevorderd. Verder ontsieren regelmatig terugkerende bastaardvloeken en platvloerse termen voor seksueel contact het boek.

Al met al heeft het boek iets van Spaanse paella: van alles door elkaar gemengd, met een rijke smaak en een gevarieerde inhoud. Maar er zitten ingrediënten in dit eenpansgerecht die slecht verteerbaar zijn.

Het ijzig hart, Almudena Grandes; uitg. Signatuur, Amsterdam, 2010; ISBN 978 90 5672 288 3; 854 blz.; tot 31 augustus € 25,-, daarna € 29,95.