Oud-CDA-premier De Jong beziet met argusogen het streven naar een kabinet van zijn eigen partij en de VVD met gedoogsteun van de PVV, zo bleek dinsdag. „Als je zegt: jullie deugen niet, zoals Wilders doet, dan escaleert het, en gaat het van kwaad tot erger”, aldus De Jong in een interview met weekblad Vrij Nederland. „Zolang de punten van de godsdienstvrijheid en de rechtsstaat niet zeker zijn, moet de PVV wat mij betreft maar in zijn eentje doormarcheren. Daar doe ik niet aan mee.”

Dat principes als rechtvaardigheid en eerlijkheid vooropstaan bij de achterban, als die een regeerakkoord beoordeelt, maakte waarnemend CDA-partijvoorzitter Bleker de afgelopen dagen op uit de vele gesprekken met partijgenoten. Hij vindt dat er een „gewetensvolle afweging” gemaakt moet worden of de resultaten „CDA-proof” zijn. „Anders beginnen we niet aan dit feest”, zei Bleker dinsdag na afloop van een fractievergadering waarin de CDA-Kamerleden werden bijgepraat over de formatie.

Dinsdag spraken de onderhandelaars van VVD, PVV en CDA opnieuw met elkaar onder leiding van informateur Opstelten.

De afgelopen weken werd al duidelijk dat de mogelijke samenwerking met de PVV in het CDA veel onrust veroorzaakt. Dinsdag riep Kaaks, die meeschreef aan het CDA-verkiezingsprogramma, in NRC Handelsblad zijn partij op niet in zee te gaan met de PVV. „We zijn onze partijleider kwijtgeraakt, de fractievoorzitter, de partijvoorzitter, de niet benoemde kroonprins Eurlings en de belangrijke adviseur De Vries. Gecombineerd met het enorme zetelverlies zou ik zeggen dat we juist nu dicht bij onze kernwaarden moeten blijven. Dat zijn gelijkwaardigheid en solidariteit, en vrijheid van godsdienst en vrijheid van onderwijs”, aldus Kaaks.

De VVD mag wegens de eventuele samenwerking met de PVV een opzegging tegemoetzien van in ieder geval één raadslid, zo bleek dinsdag. VVD-raadslid Bas Geerdink in Rheden vindt dat de PVV de grondwet niet respecteert en de rechtsstaat in gevaar brengt met „standpunten en denkbeelden om een substantieel deel van de samenleving te willen uitsluiten”.

De PVV heeft geen leden, dus kent die onrust niet. Wel is er het PVV-Kamerlid Brinkman dat eerder al inging tegen partijleider Wilders in zijn strijd voor meer democratie binnen de PVV. Dinsdag bleek dat hij in een interview met het maandblad Wordt Vervolgd ervoor pleit dat het nieuwe kabinet ook in het buitenland opkomt voor de PVV-gedachten, als die partij straks een minderheidskabinet van VVD en CDA gedoogt. Hij verwacht daarmee meer van een nieuwe minister van Buitenlandse Zaken dan VVD, PVV en CDA hebben afgesproken, toen ze begonnen aan hun onderhandelingen. Toen is vastgelegd dat de partijen hun onderlinge verschillen over de islam accepteren en daar „op grond van hun eigen opvattingen naar handelen.”