Ds. G. H. Abma, hervormd predikant te Gouda

„Dat de PVV nu meedoet met de onderhandelingen, is de onbetaalde rekening van de gevestigde politiek. De traditionele partijen, ook de christelijke, hebben veel steken laten vallen. Ik vind het dan ook hoogmoedig wanneer zij de PVV bij voorbaat zouden uitsluiten. Beter is het om zelfkritiek te oefenen. Welke bezinning hebben ze zelf gepleegd op de opkomst van de islam? Het CDA heeft gewoon verstek laten gaan. En de CU heeft zich wel bezonnen, maar haar conclusies vind ik argeloos; de islam is toch een religieuze ideologie.

Als profeet die brood eet, zeg ik: Deze onderhandelingen zouden wel eens kunnen slagen. Met liberalen gaat het vaak beter dan met humorloze socialisten. En ik ben niet zo links dat ik daar moeite mee zou hebben. Als christen vind ik wel dat het akkoord sociaal moet blijven. Dat betekent onder meer dat er geen haat wordt gekweekt. Een begrip als kopvoddentaks is als mop heel aardig, maar zoiets had binnenskamers moeten blijven.

Het is een goede zaak als de SGP deze coalitie zou steunen. Je hebt dan een mooie aanleiding om te pleiten voor zaken als zondagsrust en reformatorisch onderwijs. Bovendien denk ik dat de SGP, door de rechtse lijn te steunen, zal groeien. Drie zetels bij de volgende verkiezingen, dat is toch ook wat waard?”

L. van der Waal, oud-Europarlementariër SGP

„Dit kabinet moet een reële kans krijgen. Waarom zou je een partij als de PVV bij voorbaat moeten uitsluiten? Uiteindelijk vertegenwoordigt ze een aanzienlijk deel van het volk. Als christenen moeite hebben met de formatie die nu onderzocht wordt, vraag ik diezelfde christenen wat ze vinden van het alternatief van een links kabinet dat onbelemmerd doorgaat met het afbreken van wat nog resteert van onze christelijke instellingen.

Wel vind ik dat Wilders sommige standpunten moet inslikken. Ik denk dan aan zijn uitspraken dat hij de Koran wil verbieden, dat hij alle islamitische scholen wil sluiten en niet wil toelaten dat er nog moskeeën worden gebouwd. In de huidige rechtsstaat kun je dat niet zeggen, al moeten we zeker ook niet onbekommerd toezien dar hier de grootste moskeeën worden gebouwd terwijl in Saudi-Arabië nog niet het kleinste kerkje is toegestaan.

Ik kan me voorstellen dat, naast de PVV, ook de SGP gevraagd wordt deze coalitie te steunen. Maar daar moet wel iets tegenover staan, bijvoorbeeld een stop op de indoctrinatie van homoseksualiteit in het onderwijs. Het beste is wanneer de partij steun laat afhangen van de daden van de regering. Het moet niet zo zijn dat het kabinet een kleine concessie automatisch vier jaar van gedoogsteun verzekert.”

Ds. W. Visscher, predikant gereformeerde gemeente te Amersfoort

„Mijn grootste huiver voor dit kabinet zit op het punt van de rechtsstaat. We kennen in dit land sinds 1917 het pacificatiemodel. Maar de grondrechten die daaruit voortvloeien, zoals de vrijheid van godsdienst en onderwijs, staan dan bij de een en dan bij de ander weer ter discussie. Daarom heb ik met de PVV niet méér moeite dan met D66, GroenLinks of de VVD. Het is lood om oud ijzer: alle zijn seculiere partijen. Ik zie natuurlijk wel dat ze heel verschillend denken over de islam, maar op het punt van onder meer homoseksualiteit denken ze juist precies hetzelfde. En het kan zomaar zijn dat op dat punt, of op het terrein van bijzonder onderwijs, straks geen enkele ruimte is.

Iets anders is de vraag wat dit kabinet voor principes hanteert als het gaat om onze enorme rijkdom. Draait het beleid alleen om het behouden van ons welvaartsniveau? Gaat de bijdrage voor ontwikkelingshulp omlaag? Dat zou ik heel erg vinden. Juist met dit soort dingen kun je hulp geven aan mensen in nood.

Ook vraag ik me af welke kant het op gaat met medisch-ethische principes en het gezinsbeleid. Bovendien: wat gaat dit kabinet voor maatregelen opleggen aan de SGP, zoals de rechter heeft bevolen? Ik sluit geen enkele vergaande nare verrassing uit.”

L. M. P. Scholten, oud-hoofdbestuurslid SGP

„Persoonlijk vind ik het moeilijkste aan de PVV niet haar ideeën, maar haar instabiliteit. De macht is geconcentreerd bij één persoon en van een partij is eigenlijk geen sprake. Dat leidt gemakkelijk tot LPF-achtige toestanden; kikkers die vanuit de spreekwoordelijke kruiwagen alle kanten op springen. Als ik CDA’er of VVD’er was, zou ik zeggen: laat ze eerst maar eens bewijzen dat ze stabiel zijn.

Wat betreft gedoogsteun door de SGP: ik weet natuurlijk niet wat er achter de schermen gebeurt. Als er op dit gebied afspraken worden gemaakt, zal dat wel in het geheim plaatsvinden.

Hoe dit ook zij, ik zou het gevaarlijk vinden. Voor de SGP is het verleidelijk om bijvoorbeeld ten aanzien van het reformatorisch onderwijs of de zondagsrust bij deze coalitie concessies af te dwingen, met daartegenover de belofte van steunverlening op andere thema’s. Maar zoiets kan zich later gemakkelijk tegen je keren. Het zou kunnen zijn dat op thema’s waar PvdA en D66 orthodoxe christenen nu nog net aan ter wille zijn –we zijn er zelf niet voor, maar vanwege de godsdienstvrijheid zullen we ze dit of dat maar gunnen–, die welwillendheid in een volgend kabinet als sneeuw voor de zon verdwijnt als ze men ontdekt dat de SGP het met de PVV op een akkoordje heeft gegooid.”

Ds. A. C. Uitslag, christelijk gereformeerd predikant te Urk

„Het heeft mij enorm verbaasd dat predikanten zoals Pals (PKN, Doetinchem, red.) het nodig vinden zich zo sterk te verzetten tegen samenwerking met de PVV, terwijl je hen niet hoort over de gevaren die christelijk Nederland te duchten heeft van linkse partijen als PvdA en D66. Dat is toch bizar. We weten dat deze partijen er alles aan gelegen is om zaken als de zelfdodingspil of de acceptieplicht in het onderwijs erdoor te krijgen. Willen we dat dan?

Er valt best kritiek te oefenen op de PVV. De Bijbelse notie dat we vreemdelingen in nood moeten herbergen, zou ik meer willen horen. Maar daar staat tegenover dat deze partij tenminste oog heeft voor de gewelddadige kant van de islam. Andere partijen bedrijven veelal struisvogelpolitiek.

Natuurlijk zou ik liever een regering zien met CDA, CU en SGP. Maar gezien de verkiezingsuitslag vind ik de variant die nu wordt onderzocht de minst slechte. Als de SGP gevraagd wordt dit kabinet te gedogen, zou die partij daar enkele voorwaarden aan moeten verbinden, bijvoorbeeld dat de vrijheid van onderwijs wordt gewaarborgd.”