Fort ’t Hemeltje nooit in functie geweest

Alleen een oplettende automobilist ziet vanaf de A27 tussen Houten en knooppunt Lunetten fort ’t Hemeltje. Zomers onttrekken bladeren van struiken en bomen het verdedigingswerk aan het zicht. Wie vanuit Houten de bocht maakt naar de A12 richting Arnhem, ziet rechts de voorkant van het fort.

Het lijkt erop dat ’t Hemeltje helemaal niet ontdekt wil worden. Jarenlang hing er rond het fort een waas van geheimzinnigheid. Het was streng verboden gebied, omdat defensie er een munitiedepot had. Een fortwachter hield in de gaten of niemand het terrein op kwam. Nu Staatsbosbeheer het fort onder zijn hoede heeft genomen, mogen bezoekers er af en toe een kijkje nemen.

Grote groepen mensen op het terrein vindt fortwachter Jan van Lamoen helemaal niets. In 2006 is het fort twintig dagen opengesteld voor een kunsttentoonstelling. Van Lamoen: „De eerste dag kwamen er direct duizend mensen naar het fort. Na afloop bleken er allerlei bijzondere planten te zijn platgetrapt.”

Fort ’t Hemeltje, ook wel fort bij ’t Hemeltje genoemd, is gebouwd in de jaren 1878-1880 en dankt zijn naam aan een nabijgelegen boerderij die ook ’t Hemeltje heette. Het fort is een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een verdedigingslinie van Muiden bij het IJmeer tot Werkendam bij de Biesbosch. Langs de hele linie konden weilanden onder water worden gezet om zo de vijand tegen te houden. Sommige delen van de linie konden niet worden geïnundeerd. Daar verrezen forten en andere verdedigingswerken.

Het fort bestaat uit een bomvrije kazerne met een keuken. Van Lamoen laat het enorme fornuis zien. Vier gemetselde ovens staan op een rij om vier enorme ingebouwde pannen van 250 liter elk te kunnen verwarmen. Zelfs de deksels zijn nog aanwezig. Een ander onderdeel van het fort is een zogenaamde poterne, een overdekte gang waar kruitkamers en geschutsruimtes op uitkomen. Binnen is het vochtig, een bord met voorschriften is geheel bedekt met condensdruppels.

Het bakstenen plafond van de gang is een meter dik. Daarbovenop ligt een metersdikke laag grond. Toch bood dat vanaf het begin niet voldoende bescherming. Munitiekenner Van Lamoen: „In 1890 werd springstof uitgevonden. Granaten werden gevuld met trottiel. De uitwerking van zo’n granaat is twaalf keer krachtiger dan van een granaat gevuld met buskruit. Daarmee ben je zo door het baksteen heen. De wapenontwikkeling heeft de forten de das omgedaan.”

Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog zaten er soldaten in fort ’t Hemeltje. Vanaf 1956 gebruikte defensie het als munitiedepot. Als defensieambtenaar heeft Van Lamoen zelf de munitie helpen opstapelen.

In 1993 vertrok defensie en werd het gebouw verhuurd aan onder andere een vuurwerkhandelaar. Na de vuurwerkramp in Enschede moest deze het veld ruimen. Staatsbosbeheer is nu op zoek naar een nieuwe invulling voor het fort. Dat er iets met het verdedigingswerk moet gebeuren, vindt Van Lamoen vanzelfsprekend. Hij wijst naar twee deuren van een geschutsopstelling. De verf bladdert er aan alle kanten af. „Stilstand is achteruitgang.”

Dit is het elfde deel in een serie artikelen over bijzondere objecten langs de snelweg. Vrijdag deel 12.

Fort ’t Hemeltje nooit in functie geweest

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?