Het einde van het regime van Saddam Hussein kwam onverwacht snel. De Amerikaans-Britse troepenmacht is langzamerhand heer en meester in geheel Irak. Nog maar een klein aantal verzetshaarden zal moeten worden vernietigd voordat er sprake kan zijn van de eerste aanzetten tot het herstel van de maatschappelijke en economische instrumenten voor een stabiel Irak.

Veel deskundigen roepen weer op om via de organen van de Verenigde Naties te komen tot organisatie van het zogenaamde interim-bestuur dat de constitutie, de heropbouw en de komende verkiezingen van Irak moet gaan regelen.

Dit zal niet alleen niet de wens zijn van de meerderheid van de Iraakse bevolking, het zal tegelijkertijd ook niet de beste oplossing blijken te zijn. Het aanwezige antiamerikanisme in het Midden-Oosten, de mogelijke destabilisatie van de Iraakse oppositiebeweging (indien er al sprake is van een Iraakse oppositie) en de groeiende onrustgevoelens onder de Arabische regimes en in Iran zullen niet worden weggenomen door een sterke rol van de VN.

Er bestaat een instituut in de Arabische wereld dat deze rol mogelijkerwijs kan vervullen: de Arabische Liga. Laat de Arabische wereld nu maar eens aantonen dat men de eigen boontjes kan doppen, terwijl ze de steun zal krijgen van het Westen.

Ontevredenheid
De komende maanden zal Irak geen vreedzame maatschappelijke veranderingen ondergaan. De sluimerende ontevredenheid onder de diverse bevolkingsgroepen, vooral de sjiieten en Koerden, zal voor directe confrontaties leiden met de bestaande machtscentra in Irak.

Het zal een idee-fixe blijken te zijn dat een van buitenaf opgelegde interim-regering kan functioneren in een maatschappij die geen besef heeft van democratische normen en waarden; waar geen enkele bestaande machtsstructuur is opgebouwd door de diverse oppositiegroepen en waar separatistische tendensen nu de overhand kunnen gaan nemen. De diverse leiders die de laatste maanden zijn voorgedragen -zoals Chalabi, Talabani en Barzani- zullen niet in staat zijn om voor het totale Irak als boegbeeld op te optreden.

De komende maanden zal er ongetwijfeld geprobeerd worden om een interim-regering op te stellen. Die zal met steun van een internationale vredesmacht van de VN of van de NAVO proberen het huidige machtsvacuüm op te vullen. Dit zal een zinloze poging zijn, omdat men geen rekening houdt met factoren als het sluimerend antiamerikanisme, de overheersende rol van de Ba’ath-partij op het maatschappelijk leven, het separatisme, de directe invloedssferen van de buurlanden, en de huizenhoge schuldenlast van Irak.

Fiasco
Indien deze factoren op de gebruikelijke manier zullen worden aangepakt, zal het uitlopen op een fiasco. De rol van de voormalige Ba’ath-functionarissen zal ook de komende jaren niet kunnen worden uitgevlakt. Meer dan 25 procent van de Iraakse bevolking was lid van de partij van Saddam Hussein. De gehele maatschappelijke structuur, het leger, de politie, de oliesector en de economie stoelen op het gezag van de Ba’ath.

Men kan er niet omheen dat de bestaande instituties de eerste jaren nog steeds de controle over het land zullen hebben, zij het dat dit gebeurt onder leiding van een nieuwe elite. Het is niet realistisch ervan uit te gaan dat men de maatschappelijke structuren direct kan veranderen. Dat heeft de naoorlogse geschiedenis van Japan, Duitsland en Italië ook bewezen.

Het separatisme zal eveneens moeten worden ingetoomd. De Koerden zullen zorgen voor een destabilisatie van de gehele regio. Hun sluimerende gedachtegoed over een onafhankelijke staat kan worden gebaseerd op de grootschalige olie-inkomsten uit de velden rondom Kirkuk en Mosul. Tegen dit onafhankelijkheidsstreven zal de gehele internationale wereld zich moeten verzetten, ook al zal dit ingaan tegen de principes die gelden sinds president Wilson: elk volk heeft recht op zelfbeschikking. Een regionale ramp moet worden voorkomen omdat Turkije, Iran en Syrië de vestiging van een onafhankelijke Koerdische staat niet zullen kunnen toestaan.

Daarnaast is er sprake van sjiitisch separatisme, waarbij Iran een voorname rol speelt. De grootste sjiitische oppositiebeweging in Irak staat onder invloed van Teheran, waar ook de leiders van deze beweging verblijven. Met name het Westen en Saudi-Arabie zijn beducht voor een sluipende samenwerking tussen de regio Zuid-Irak en Iran, waarbij steun zal worden verleend aan de sjiitische oppositie in Saudi-Arabië. Dit kan niet worden toegestaan.

Minimale rol
De rol van de VN in deze maalstroom van conflicten, separatisme en instabiliteit is gezien hun verleden minimaal. Gezien de voortdurende complottheorieën die in de Arabische wereld, en Europa, de ronde doen over de reden voor de Amerikaans-Britse inval en het plotselinge verdwijnen van Saddam Hussein, moet er aandacht worden geschonken aan een mogelijkheid om het nieuwe regime zoveel mogelijk niet-Amerikaans te laten overkomen.

De invloed van de VN, als westers product, gebaseerd op westerse normen en waarden, en gecorrumpeerd door interne conflicten binnen de Veiligheidsraad, zal door veel Arabiëren niet worden aanvaard als objectief. Tevens zijn volgens velen de VN een verlengstuk van Washington, dus subjectief en uit op machtsuitbreiding van het Westen.

Enige spreekbuis
De grootste politieke mogelijkheid om rust te brengen voor de stabiliteit van een interim-regering ligt bij de Arabische Liga. Het installeren van een door de Arabische staten voorgestelde interim-regering zal door een meerderheid worden aanvaard als objectief.

Natuurlijk zal er moeten worden geluisterd naar de geallieerden, maar geef een vooraanstaande rol aan de enige spreekbuis van de Arabische wereld, de Arabische Liga. Geen enkele Arabische leider kan dan naderhand zijn handen aftrekken van welk Iraaks regime dan ook.

Tevens kunnen mogelijke tegenstanders van de nieuwe Iraakse regering geen argumenten aanvoeren tegen de VS, Engeland of het Westen. Laat de Arabiëren nu maar eens tonen dat men in staat is de eigen problemen op te lossen, waarbij het Westen financiële en militaire steun kan geven.

Een sterk ’democratisch’ Irak kan de eerste jaren alleen overleven indien er een duidelijk commitment van de Arabische wereld is. De Arabische Liga is hierbij een juist instrument.

De auteur is Midden-Oostendeskundige en militair-strategisch analist bij het instituut Global Energy Security Analysis (GESA).