Opleiden van jonge mensen moet op een leven lang leren zijn gericht. Mede daarom gaat het onderwijs op de universiteit hand in hand met wetenschappelijk onderzoek. Er zijn getalenteerde onderzoekers nodig, die ervoor zorgen dat onze wetenschap tot de wereldtop blijft behoren. Bevordering van onderwijs en onderzoek is echter sterk afhankelijk van politieke ondersteuning.

Politiek en wetenschap hebben elkaar nodig. Het wetenschappelijk onderzoek heeft financiële steun nodig; de politiek kan met wetenschappelijke kennis haar invloed uitbreiden. Sinds Francis Bacon weten we dat kennis macht is. Wellicht werd hij geïnspireerd door het Spreukenboek (5:24), waar staat dat een wijs man veel macht heeft en een man van kennis zijn kracht vermeerdert.

Politici zouden de richting van het onderzoek het liefst van bovenaf willen sturen, maar dat bevordert meestal de creativiteit van de onderzoeker niet. Het weinig succesvolle innovatieplatform, dezer dagen overgenomen door de KIA-coalitie (kennis en innovatie agenda), is er een voorbeeld van.

Helaas wordt kennis lang niet altijd gebruikt tot heil van de mensheid; onwetend helpen wetenschappers politici soms aan macht die verkeerd wordt gebruikt. We kennen de geschiedenis van de atoombom. Er is grote zorg over dat soort kennis in handen van regimes als in Iran en Noord-Korea. Er is behoefte aan christenwetenschappers die zich verantwoordelijk weten en zo mede richting geven aan het onderzoek. Of laten we het onderzoeken van Gods schepping liever over aan niet-gelovigen?

Feiten

Niemand weet van tevoren waar onderzoeksresultaten ooit toe zullen leiden. De moderne wetenschap gaat uit van waarnemingen (”feiten”), bepaald door de specifieke methode van observeren. Voor de feiten bestaat geen vrijheid te kiezen of iets waar is of niet. Die vrijheid is er wel voor wat wij met het verworven inzicht gaan doen. De moderne natuur­wetenschapper denkt vaak dat wat hij bestudeert samenvalt met de ‘echte’ werkelijkheid; daarbuiten bestaat voor hem niets. Materialisme viert hoogtij en men denkt dat de waargenomen feiten en conclusies neutraal zijn.

Feiten zijn waar of niet waar; kiezen tussen goed, minder goed of fout en kwaad behoort tot de concrete werkelijkheid waarin alle mensen verkeren, het publieke domein. Hier bestaat geen neutraliteit.

De moderne wetenschapper ontkent veelal het bestaan van oorsprong, zin of plan achter de werkelijkheid. Aanhangers van de evolutieleer verkondigen dit zelfs van de daken. Lesslie Newbigin stelt in zijn boek ”Foolishness to the Greeks” dat wij sinds de verlichting leven in een illusoire wereld, waarin de mens meent dat de gereduceerde wereld van de wetenschap samenvalt met de concrete wereld.

Bestaat er eigenlijk wel neutrale wetenschap? Ik geloof er niets van. De mens –ook de onder­zoeker– is immers met huid en haar betrokken bij zowel de keuze van zijn onderzoek als de toepassing van zijn verworven inzicht. Ik durf de stelling aan dat de fraaiste resultaten van de wetenschap vaak degene zijn die in de handen van onverlaten of naïevelingen tot de grootste destructie kunnen leiden. Aan alle wetenschap liggen enerzijds vaak onbewezen vooronderstellingen ten grondslag en anderzijds zijn er dilemma’s bij de toepassing.

Geen oogkleppen

In deze kolommen heb ik, vlak voor een nieuw studiejaar, er verschillende keren een pleidooi voor gevoerd dat jonge mensen als zij gaan studeren zich geen oogkleppen moeten laten aanmeten. Zij zouden stelling moeten nemen tegen het waandenkbeeld dat uitsluitend dat waar en echt is wat de wetenschap beweert. Veel wetenschappers van naam menen dat alleen wetenschappelijke kennis valide is. Leer dit al in de studietijd door te prikken! Wetenschap is immers uit de aard van haar zaak beperkt en voorlopig; daar zitten menselijke keuzen achter. De wetenschap heeft geen zicht op doel en zin, maar degenen die de kennis toepassen hebben soms onzuivere bedoelingen. De door God geschapen werkelijkheid is niet beperkt tot slechts dat wat wij in de wetenschap waarnemen. Geen oogkleppen dus.

Het is van levensbelang om naast de studie tijd te besteden aan het nadenken over de wereld waarin wij leven. Het is de ervaring van talloos velen –onder wie studenten, docenten, ondernemers, en ministers– dat het samen met anderen bestuderen van de reformatorische of christelijke wijsbegeerte daarbij uitstekend kan helpen. Zoiets kan prima naast een vakstudie.

Het volgen van die colleges is een echte aanrader. Ga inzien dat de echte werkelijkheid, zoals door God bedoeld, enorm veel rijker is dan het wetenschapsgebied waarin je studeert of onderzoek doet – en dat laatste ís al zo fantastisch en boeiend!

De maatschappij heeft mensen nodig die het niet om macht gaat, maar om het dienen van de naaste, dichtbij en veraf. Het ware te wensen dat weten­schappers en studenten weer gingen zoeken naar waarden buiten hun beperkte discipline. Het zou een oplossing kunnen bieden voor het waandenkbeeld dat we leven in een alleen maar materiële en door het toeval bepaalde werkelijkheid. De wereld is niet doelloos. Studeren heeft zin.

De auteur is emeritus hoogleraar medische informatica en oud-rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Reageren aan scribent? goedbekeken@refdag.nl