Is jongerencatechese nog van deze tijd? In de praktijk lijkt het vooral een uurtje ”uithouden met de jongeren” om hopelijk iets inhoudelijks kwijt te kunnen. Niet zelden wordt een oplossing gezocht in een nog betere methode die aansluit bij jongeren van nu. Heel wat catecheten proberen ook aan te sluiten bij jongeren van nu door in de catechese meer te focussen op een goede dialoog met en tussen catechisanten. Zij lopen vervolgens tegen weer andere ‘moeilijkheden’ op.

Wat zijn deze moeilijkheden –ik noem ze liever uitdagingen– en wat leren deze ons over de catechese die we na de zomerperiode weer mogen gaan geven? Kortgeleden verzorgde ik een aantal workshops catechese voor predikanten en aspirant-predikanten. De concrete leersituaties die zij inbrachten, soms vergezeld van beeldmateriaal van de eigen catechesepraktijk, lieten op zijn minst drie typen uitdagingen zien.

De eerste uitdaging: Help, er zijn geen catechisanten! Een toenemend aantal catecheten binnen de protestantse kerken loopt op tegen een dalend bezoekersaantal. Voor sommige deelnemers aan de workshops betekende het dat zij geen leersituaties konden inbrengen omdat er in hun gemeente geen jongerencatechese meer functioneerde.

De tweede uitdaging: Help, het wordt pastoraal! Een aantal deelnemers ervoer het als problematisch als in het gesprek met jongeren een heel persoonlijke vraag of persoonlijke geloofskwestie werd ingebracht. Het probleem hier zou zijn dat je tijdens de catechese bij elkaar bent voor een leeractiviteit en niet in de eerste plaats voor pastorale zorg. Hoe reageer je dan op zo’n situatie?

De derde uitdaging: Help, ik heb geen regie meer over het gesprek! Eenmaal de moed verzameld om een gesprek in gang te zetten door een vraag of stelling in te brengen, raakt een aantal catecheten vervolgens de draad kwijt. Het gesprek dat zich tussen catechisanten ontspint gaat echt wel ergens over, maar niet over datgene waarop jij je had voorbereid. Wat nu te doen?

Een goed curriculum en een prachtige catechesemethode zijn belangrijk, maar geven de catecheet uiteindelijk niet het houvast dat hij of zij nodig heeft voor het goed inspelen op de eigen inbreng van catechisanten en pastorale situaties in de catechese. Er is maar één houvast en dat is de persoon van de catecheet zelf: wie hij of zij is en wat hij of zij doet en zegt.

Catechese bestaat niet in de eerste plaats bij de gratie van over te dragen Bijbelkennis of kennis van de belijdenis van de kerk. Hoe belangrijk dit óók is, catechese staat in de eerste plaats in het verband van de gemeente, de lokale kerkgemeenschap. Catechese is de plek waar jongere en oudere generaties elkaar kunnen ontmoeten en met en van elkaar kunnen leren met het oog op het geloof. Die ontmoeting met jongeren beperkt zich niet tot de leerinhoud in de catechese maar brengt de hele persoon van de catecheet met zich mee. Hij of zij is iemand voor de jongere.

In dat perspectief is het goed om het catecheseteam in een gemeente aan te vullen met andere gemeenteleden. Dat verhoogt de zichtbaarheid van oudere gemeenteleden voor jongeren, het leren van en met de oudere generatie en uiteindelijk de opbouw van de gemeente. Zowel Bijbels-theologisch als godsdienstpedagogisch valt er veel te zeggen voor een dergelijke kijk op catechese.

Bij zo’n opvatting van catechese zijn niet de inhoud of de vragen van catechisanten leidend in het leerproces van catechisanten, maar de persoon van de catecheet, wie hij of zij is en wat hij of zij doet en zegt. Belangrijke over te dragen leerstof en prangende vragen van catechisanten krijgen een plek en voeding in de persoonlijke omgang tussen catecheet en catechisant. Soms gaan de gesprekken dan ergens anders over dan wat je had voorbereid en ja, soms wordt het uitgesproken pastoraal.

En: die persoonlijke omgang kan zich niet beperken tot een catechese-uurtje in de week maar vindt plaats in diverse andere ontmoetingen in het geheel van het gemeenteleven. De catecheet is dus niet de man of vrouw die de catecheseles verzorgt, maar is de aansprekende en aanspreekbare christen die in het gemeenteleven optrekt met jongeren. In dat gezamenlijk optrekken biedt de catecheet de jongere houvast in de geloofsontwikkeling door wie hij of zij ís voor die jongere. En vanuit die relatie wordt Gods Woord bestudeerd en wordt het gemeenteleven vruchtbaar gemaakt voor jongeren.

Zo bezien wordt catechese veel meer dan het een uurtje ”uithouden met de jongeren” om hopelijk iets inhoudelijks kwijt te kunnen. Catechese kan en moet zo veel meer zijn dan dat.

De auteur is als postdoconderzoeker en docent catechetiek verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Dit artikel is geschreven naar aanleiding van zijn bijdrage aan de internationale conferentie ”Being surprised by God: embodied ecclesiology in local contexts”, die deze week in Utrecht wordt gehouden.