Overlevingsgeschiedenis met een geheimenis
Wie ooit in Jeruzalem het Holocaustmuseum Yad Vashem bezocht en daar in de Hal der Namen oog in oog stond met de geregistreerde namen van zeker 3 miljoen (van de 6 miljoen) slachtoffers van Hitlers vernietigingskampen, had een indrukwekkende ervaring.
Ik stond daar een keer samen met een Joodse kennis met een Nederlands-Joodse naam. Hij liet me de ene kolom na de andere zien met naamgenoten, dichtbij of ver weg in de familie. Ik spelde er kolommenlang de naam die ook een Delftse hoogleraar droeg bij wie ik studeerde.
Er zijn er ook die de dans zijn ontsprongen, soms één uit een geslacht, twee uit een stad (vgl. Jer. 3:14). De laatste jaren verschijnt een stroom boeken van mensen, die nog over hun ervaringen kunnen vertellen. Zijzelf of anderen schreven het verhaal op. Er is zelfs een Holocaustbibliotheek in Laren. Sommigen willen hun verhaal pas op de valreep van het leven kwijt, vertellen het pas dan ook aan hun kleinkinderen.
Richard Donk, journalist bij het Reformatorisch Dagblad, kwam in Israël in aanraking met Samuel Serlui uit Ashdod, die hem de overlevingsgeschiedenis van zijn familie vertelde. Vader Elias werd op 24 augustus 1943 vanuit Kamp Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz en kwam nooit meer terug. Een afscheidsbriefje aan vrouw en kinderen restte. Moeder en de drie kinderen Serlui kwamen in Bergen Belsen terecht.
Vlak voor het einde van de oorlog kwamen ze door een wonder vrij. Berlijn en Londen onderhandelden over een uitwisseling van Duitse krijgsgevangenen in Palestina met 222 Joodse gevangenen uit Bergen Belsen. Dat resulteerde in ”Transport 222”, het vervoer per trein van de vrijgelaten Joden naar Palestina, onder wie de Serluis. Tijdens een barre reis maakten ze ook nog de bombardementen op Boedapest mee.
De RD-redacteur kreeg van Samuel Serlui, in de oorlog een kind, inzage in de familiedocumenten en stelde, ook mede op grond van gesprekken, zo de familiegeschiedenis te boek. Door de vele opgenomen brieven leverde dit een authentiek en ontroerend document op.
Een boek als dit laat zich moeilijk bespreken. Een paar opmerkingen slechts.
In de eerste plaats valt op dat er bij de slachtoffers soms sprake is van een zekere berusting, liever nog: van lijdelijkheid. „God wil het zo”, schreef vader Elias vlak voor zijn vertrek naar Auschwitz aan zijn kinderen. En uit een brief van de moeder: „De wetenschap dat wij ons hebben te onderwerpen aan Zijn wil, en alles de beschikking van de Almachtige is, geeft mij kracht het leven verder in te gaan.” Maar die lijdzaamheid ging gepaard met godsvertrouwen, wat ons voor het geheimenis plaatst dat de Eeuwige dwars door alle verschrikkingen heen Zijn volk niet losliet.
In de tweede plaats bleven mijn gedachten haken bij de passage waarin Donk verhaalt dat het gezin Serlui via de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam naar Westerbork werd getransporteerd. Daar zal vader Elias ook wel staan in het indrukwekkende naamregister van de uit Amsterdam weggevoerde Joden. Daarom had in het boek wellicht aangegeven kunnen worden dat de kinderen Serlui niet het voorrecht beschoren was dat vele andere kinderen ten deel viel die vanuit de schouwburg werden gered door de inzet van J. W. van Hulst (intussen is hij 99 jaar!), die hen via een geheime gang deed ontsnappen naar zijn kweekschool aan de overkant.
In de derde plaats werd ik getroffen door het bericht van het Rode Kruis aan moeder Sophie in 1946 inzake het overlijden van haar man. Het was een briefje met onzekerheden omgeven: hij was misschien naar „voorhands onbestemde bestemming” verder gevoerd. „Kans op terugkeer zeer gering.” Dit had een martelende onzekerheid voor de nabestaanden tot gevolg, omdat zij nooit een definitief doodsbericht ontvingen. Zo verging het ook mijn familie met betrekking tot een oom van mij. „Waarschijnlijk met een van de schepen de Oostzee opgestuurd en daar opgeblazen.” Maar geen definitief bericht.
Boeken als deze schokken en emotioneren me altijd weer. Ik ben van de leeftijd van Samuel Serlui, die in dit boek zijn familiegeschiedenis prijsgeeft, en heb dus ook de oorlog als jongen meegemaakt. Gebeurtenissen en beelden uit die tijd staan nochtans onuitwisbaar in mijn geheugen. Een boek als dit wil iets van die herinneringen overdragen aan een volgende geslacht. Om nooit te vergeten!
De uitwisseling. Overlevingsgeschiedenis van de Joodse familie Serlui, Richard Donk; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2010; ISBN 978 90 336 07851; 141 blz.; € 12,90.
