Vrije verkiezingen kunnen hard zijn voor de mensen die naar huis worden gestuurd. Toch blijkt de stembus het enige middel om te voorkomen dat er één persoon is die bepaalt hoe de macht wordt verdeeld.

Er zijn allerlei bedenkingen tegen verkiezingen, variërend van dat ze omslachtig zijn tot een principieel verzet omdat het een instrument van de volkssoevereiniteit is. Veel van die bezwaren zijn terecht. Maar wie de wereld afspeurt, ontdekt nergens een goed alternatief. Meestal komt het erop neer dat één persoon of één richting de zaak onder controle houdt. De bezwaren daartegen zijn veel groter.

Zelfs in dictaturen erkent men de wettigheid van verkiezingen. De Iraakse leider Saddam Hussein bijvoorbeeld organiseerde ook verkiezingen. Hij haalde dan zomaar 100 procent van de stemmen. Dat zei echter meer over de steun die hij voor zichzelf afdwong dan over de liefde die het volk voor zijn dictator had.

In andere landen, zoals Oekraïne, zijn er wel twee richtingen die meedingen naar de kiezersgunst, maar die beschuldigen elkaar dan ook steevast van stembusfraude. Het vergt dan langdurige en heftige rechtszaken om tot een wisseling van de wacht te komen. En iedereen houdt zijn adem in of die wisseling vreedzaam zal verlopen.

Mensen die macht hebben, doen er vaak alles voor om daaraan vast te houden. Het is moeilijk te zeggen waar dat door komt, want premiers en presidenten hebben allesbehalve een gemakkelijk leven. Ze leven met weinig slaap en zien hun familie alleen in het voorbijgaan. De luxe die daartegenover staat –zoals een auto met chauffeur en de vele medewerkers die alle karweitjes uit handen nemen– kan dat nauwelijks goed maken. Blijkbaar prikkelt macht de hoogmoed van mensen zodanig dat ze er zich tot het uiterste aan vastklampen.

Daarvan zijn veelzeggende voorbeelden. Politici hebben het vaak niet in de gaten als hun houdbaarheidsdatum verstreken is. De Britse premier Thatcher werd in 1990 na lang aandringen door partijgenoten min of meer haar kantoor uitgezet. Hetzelfde gebeurde in 1963 met de 87-jarige Duitse bondskanselier Adenauer.

De praktijk wijst uit dat eigenlijk alleen een duidelijke verkiezingsuitslag respect inboezemt bij machthebbers. Een paar weken geleden overkwam dat de Britse premier Brown. Nadat hij in 2007 –na lang wachten– premier Blair was opgevolgd, had hij nooit een eigen mandaat verworven. Omdat hij door de peilingen wist dat een gang naar de stembus negatief zou uitvallen, stelde hij dit zo lang mogelijk uit. Daarin zie je het vastkleven aan de macht. Toen de uitslag er echter was en het duidelijk werd dat er een nieuwe regering zou komen, liet hij de verhuizers komen om de boel in te pakken.

Het is een gezegend land dat niet bang hoeft te zijn voor een nacht van lange messen, maar kan rekenen op een vreedzame overdracht. In veel landen op de wereld is dat heel anders.