Was het de AOW, de hypotheekrente of de bezuiniging op de overheidsuitgaven waar nu zo veel over te doen is? Geen van drieën. Het ging over de Nederlandse deelname aan de NAVO-missie in Afghanistan.

In de lopende verkiezingscampagne speelt Afghanistan vrijwel geen rol meer. Een bewijs dat dat eerder de aanleiding was dan de oorzaak van de breuk in de regeringscoalitie. Heel duidelijk staan thans sociaaleconomische strijdpunten centraal. Nu zijn die altijd wel aanwezig in de verkiezingscampagne. De overheid kan nu eenmaal niet zonder geld en de burger ook niet.

In het vorige decennium was er echter veel aandacht voor de integratieproblematiek. Door de economische crisis is die nu wat naar de achtergrond gedrukt. Dat verklaart ook de terugloop van Wilders in de peilingen. Dat wil niet zeggen dat die integratieproblematiek (in de praktijk vooral een moslimproblematiek) niet weer volop in de belangstelling kan komen. Er is in onze maatschappij duidelijk sprake van botsende religieuze en culturele identiteiten. Een grootscheepse aanslag van moslimextremisten op de metro in Amsterdam, om maar wat te noemen, kan het beeld ingrijpend veranderen.

Maar bij deze verkiezingen zijn het de euro, de economische groei en de overheidsfinanciën die de boventoon voeren. Geen wonder dat VVD en PvdA om de eerste plaats strijden. Dat zijn partijen met een uitgesproken sociaaleconomisch profiel.

Solide bestuurderspartij

Het CDA heeft dat minder. De christendemocraten waren primair de partij van het midden, de solide bestuurderspartij zonder welke er eigenlijk geen kabinet gevormd kon worden. Maar juist dat imago is aangetast. Met vier kabinetten in acht jaar tijd staat Balkenende eerder voor politieke instabiliteit dan voor stabiliteit. De gang van zaken in de nadagen van het kabinet rond het Irakrapport en de inzet in Afghanistan getuigden niet van veel staatsmanswijsheid.

Daarbij komt dat de kerkelijke achterban (rooms-katholiek en modern protestant) van het CDA voortdurend krimpt. De partij lijdt aan vergrijzing. Van de CDA-leden behoort niet minder dan 71 procent tot de categorie 60-plussers. Door het waarden-en-normendebat heeft het CDA geen brede groepen cultuurchristenen aan zich weten te binden. Bovendien wordt het CDA thans eerder geassocieerd met de huwelijksmoraal van Jack de Vries dan met waarden en normen.

Wellicht had het CDA er beter aan gedaan met een nieuwe man te komen. De rol van Balkenende lijkt uitgespeeld. Het CDA staat fors op verlies. Balkenende doet eigenlijk niet meer mee in de strijd om de eerste plaats.

Maar voor veel kiezers staat hun keuze nog niet vast. Ze kunnen wel van plan zijn op een bepaalde partij te stemmen, maar onder invloed van uitglijders in de verkiezingscampagne of bepaalde dramatische gebeurtenissen kan er op het laatste moment nog heel wat veranderen.

Er blijft in de politiek een grote mate van onvoorspelbaarheid.

Kandidaat-premier

Neem Rutte. Bij de vorige Kamerverkiezingen was zijn positie als VVD-leider een probleem. Verdonk haalde meer voorkeurstemmen (620.000) dan hij. Nadat zij met de partij gebroken had, leek het erop dat de VVD er behalve Wilders nog een gevaarlijke concurrent bij zou krijgen. Verdonk haalde hoge scores in de peilingen. Jammer voor haar dat er toen geen verkiezingen in zicht waren. Nu is zij volstrekt gemarginaliseerd.

Lange tijd stond de VVD laag in de peilingen. Een tijd lang zelfs lager dan Wilders. Maar inmiddels staat de VVD bovenaan en wordt Rutte serieus genoemd als kandidaat-premier. Dat zou dan de eerste liberale premier worden sinds (om precies te zijn) 92 jaar. Maar zo ver is het nog niet. Daarvoor moet je niet alleen de grootste partij worden, maar ook een meerderheidscoalitie kunnen vormen.

D66 is een groot deel van de winst die de opiniepeilers haar toegeschreven hadden al weer kwijt. Maar vergeleken met het dieptepunt van 2006 staat de partij nog wel op winst. Veel dieper kon ze ook niet zakken. D66 doet het altijd het beste in een oppositierol. Zo heeft ook de deelname aan het tweede kabinet-Balkenende de partij geen goed gedaan.

Naar links opgeschoven

Daarentegen heeft de ChristenUnie zich als kleine regeringspartij goed weten te handhaven in de gunst van de kiezers. Nu is zij naar haar aard een veel stabielere partij dan D66. Die is altijd al een speelbal geweest op de golven van de kiezersgunst. Maar terwijl de andere coalitiepartijen op verlies staan (zeker het CDA), zou de ChristenUnie nog wel eens een zeteltje kunnen winnen.

Het gevoerde kabinetsbeleid heeft kennelijk niet geleid tot grote onvrede bij haar kiezers. Dat is in zoverre merkwaardig omdat in dat beleid maar weinig te herkennen was van de traditionele prioriteiten (abortus et cetera) die de ChristenUnie en zeker haar voorlopers GPV en RPF altijd geformuleerd hadden.

Dat zou er wel eens mee te maken kunnen hebben dat haar achterban daar anders over is gaan denken. Dat geldt zeker van homoseksualiteit. Van zaken als abortus geldt wellicht dat men zich er min of meer bij neergelegd heeft dat dat in Nederland nu eenmaal een geaccepteerde praktijk is.

Doordat de ChristenUnie in sociaaleconomisch opzicht naar links is opgeschoven (dat gold ook al van de RPF onder Van Dijke) komt zij qua standpunten uit tussen de PvdA en het CDA. In dat opzicht paste zij heel goed in het kabinet-Balkenende IV. Bij het invullen van de Stemwijzer bleek de PvdA voor Rouvoet de tweede keus te zijn.

Vandaar dat de ChristenUnie niet past in een coalitie met de VVD. Zelfs is het voor velen in die partij een reële optie om zich aansluiten bij een linkse coalitie zonder het CDA (aangenomen dat PvdA en CDA elkaar voorlopig niet meer verdragen).

Kabinetsformatie

De kabinetsformatie zou wel eens een langdurige geschiedenis kunnen worden. De tijd is voorbij dat de beslissende vraag was of de christendemocraten met de VVD of met de PvdA een coalitie zouden vormen. Voor een meerderheidscoalitie zijn meer partijen nodig dan twee en bovendien is het niet meer zo dat de christendemocraten in de comfortabele positie zitten dat zij het voor het uitkiezen hebben. Een positie die overigens in eigen kring (zowel bij het CDA als voordien bij de KVP) vaak grote spanningen veroorzaakte. Moest men nu voor de VVD of voor de PvdA kiezen?

Blijft de VVD de PvdA uitsluiten, dan komt er geen paarse coalitie. Dat zullen we niet betreuren. Een nieuwe paarse coalitie kunnen we met recht als een schrikbeeld zien. Op sociaaleconomisch gebied staan beide partijen verder van elkaar af dan in de jaren negentig en het zal voor de PvdA extra moeilijk zijn om zich te schikken onder een VVD-premier.

Wil het CDA de PVV niet als coalitiepartner en voelt men ook niets voor een gedoogconstructie, dan is er geen rechts kabinet mogelijk. Wilders is een onberekenbare factor. Dat hij van de AOW een breekpunt heeft gemaakt wijst er ook op dat hij weinig voelt voor regeringsdeelname. Daarmee blokkeerde hij immers samenwerking met VVD en CDA en kwam hij in de buurt van de SP terecht. De PVV is een opvallende combinatie geworden van linkse en rechtse standpunten.

Een constructie waarbij Wilders een minderheidskabinet van VVD en CDA gedoogt, is ook weinig aantrekkelijk. Wilders heeft namelijk geen belang bij stabiliteit maar bij politieke chaos. Hoe eerder zo’n kabinet valt, des te beter dat voor hem is.

Blijft de vraag of PvdA en CDA elkaar weer kunnen vinden. Dat zal dan wel een kabinet-Cohen worden, wat betekent dat Balkenende de politiek verlaat. Bos is al eerder vertrokken. Daarmee is er op het persoonlijke vlak wat oud zeer geëlimineerd, maar structureel liggen beide partijen elkaar niet. Balkenende heeft bovendien van de hypotheekrente een breekpunt gemaakt.

Nu is de vraag of de nieuwe politieke leider van het CDA daar ook zo zwaar aan tilt. Bovendien zijn er allerlei sluiproutes te bedenken. Een forse verhoging van het huurwaardeforfait (thans slechts 0,55 procent) heeft deels hetzelfde effect als een inperking van de hypotheekrenteaftrek. Op grond van de wet-Hillen zullen mensen met een lage hypotheekschuld van die verhoging maar beperkt last hebben (je hoeft nooit meer huurwaardeforfait te betalen dan je aan hypotheekrente aftrekt), maar voor anderen betekent het dat de overheid voor een deel terugneemt wat zij door de renteaftrek met royale hand heeft gegeven.

Duidelijk kan ook zijn dat wij er zonder meer belang bij hebben dat het CDA in de regering komt. Ook al loopt het christelijk gehalte van de partij steeds verder terug, toch vormt zij in de politieke arena altijd nog een rem voor aanvallen van links en rechts op allerlei voor ons waardevolle zaken.

Is dat een argument om op het CDA te stemmen? Door sommigen wordt dat wel zo gezien. Het punt is echter dat de terugloop van het CDA zo dramatisch is (15 à 20 van de 41 zetels) dat het niets uitmaakt of alle SGP’ers nu CDA zouden stemmen of niet. Ook met 25 in plaats van 23 zetels is de positie van het CDA aanzienlijk verzwakt.

Uiteraard heeft ieder Kamerlid maar één stem, maar de inbreng van de SGP-fractie in de politieke en publieke discussie is veel groter en wezenlijker dan die van een paar willekeurige CDA-Kamerleden. Er zou veel verloren gaan wanneer die inbreng niet meer gehoord werd.

We hebben immers ook onze eigen agenda. Het gaat voor ons niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats om AOW, hypotheekrente en werkloosheidsuitkeringen. Al geldt uiteraard dat de overheidsfinanciën op orde moeten zijn, de werkgelegenheid op peil, dat West-Nederland niet onder moet lopen en dat voor iedereen een redelijk bestaansminimum gegarandeerd wordt.

Ruimte

Maar de zondag als rustdag moet bij ons hoog genoteerd staan en de vrijheid van onderwijs evenzeer. Wordt het leven weer gerespecteerd als een gave van God? Is er nog ruimte om in eigen kring naar Gods geboden te leven als het gaat om homoseksualiteit, de man-vrouwverhouding en de opvoeding van kinderen?

Er is alle reden om de uitslag van de verkiezingen en de kabinetsformatie met zorg tegemoet te zien. Bij de meeste seculiere partijen is er een duidelijke afkeer van het orthodoxe christendom. De recente plannen om de antidiscriminatiewetgeving aan te scherpen zijn daar het zoveelste bewijs van.