Weinig zittingen bij tuchtcolleges zijn zo beladen als die waarin tuchtrechters moeten nagaan of de arts door de zieke weer naar huis te sturen verwijtbaar bijdroeg aan diens overlijden. Dat oordeel kan steeds verschillend uitpakken, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, zoals de volgende twee zaken laten zien.

In de eerste zaak bezoeken twee ouders de huisartsenpost met hun 11-jarige dochter omdat ze voortdurend overgeeft, blauwe handen en lippen krijgt, zware hoofdpijn heeft, veel moet drinken en ontlasting verliest. De arts onderzoekt het kind uitvoerig, vermoedt een buikgriep, adviseert de ouders om de momenten waarop ze hun kind te drinken geven te spreiden, bevestigt dat het meisje met deze symptomen paracetamol mag krijgen en stuurt het drietal weer naar huis.

’s Nachts overlijdt het kind aan bloedvergiftiging, veroorzaakt door een salmonellabacterie.

De beoordeling door de tuchtraad draait om de vragen of de arts voldoende grond had om de diagnose buikgriep te stellen, of hij ten tijde van het consult al symptomen van de salmonellasepsis had kunnen opmerken en of hij andere diagnoses dan een buikgriep voldoende heeft onderzocht.

Dat blijkt het geval. Voorboden van een salmonellasepsis zijn uitdroging en bloedvergiftiging. Ondanks dat de arts al gauw aan buikgriep dacht, informeerde hij voor de zekerheid of het kind nog urineerde en betastte hij haar buik om te bezien of de huidplooi bleef staan. Ook heeft hij haar temperatuur gemeten en haar pols gevoeld. Vervolgens concludeerde hij dat er noch van uitdroging, noch van bloed­vergiftiging sprake was.

De tuchtraad concludeert hieruit „dat de ernstige gevolgen die zich na het bezoek aan de arts openbaarden niet door de arts konden worden voorzien” en legt de beklaagde medicus geen sanctie op. De conclusie lijkt te zijn dat de zorgvuldigheid en de volledigheid van zijn onderzoek waarbij de arts alternatieven niet uitsloot, hem voor een veroordeling hebben behoed.

Dit wordt bevestigd door de tweede zaak, die gaat over een volwassen vrouw die met klachten over benauwdheid en kortademigheid naar een huisartsenpost gaat.

De dienstdoende arts maakte zich er zeker niet met een jantje-van-leiden van af. Behalve dat hij temperatuur, pols en bloeddruk opneemt, laat hij een elektrocardiogram (hartfimpje) maken, waarop geen afwijkingen te zien zijn. Daarop blijft volgens hem maar één mogelijkheid open: hyperventilatie. Na die diagnose stuurt hij de vrouw met een medicatiebriefje voor oxazepam naar huis. Vijf dagen na dato overlijdt zij aan longembolie.

De vrouw was 1,65 m lang en woog 100 kilo. De arts was er bovendien van op de hoogte dat zij twee weken voor het consult aan spataderen was geopereerd.

In deze zaak betwist de tuchtraad niet dat de symptomen van benauwdheid en kortademigheid bij de diagnose van hyperventilatie hadden kunnen passen. Waar het om gaat, is dat ze ook voorboden van een embolie kunnen zijn. De vraag is dus: Is de gedachte daaraan bij de arts opgekomen en heeft hij deze mogelijkheid laten uitsluiten via vervolgonderzoek?

Uit het waarneembericht aan de vaste huisarts van de vrouw blijkt dat niet. Op de zitting blijkt verder dat hij tijdens het consult niet heeft geïnformeerd naar risicofactoren zoals pilgebruik, rookgedrag, het voorkomen van trombose of longembolie in de familie en het verloop van het herstel na de recente spataderoperatie.

Het komt de arts op een officiële waarschuwing te staan. In de uitspraak staat: „Waar een embolie een ernstige aandoening is die ook levensbedreigend kan worden, behoort een arts niet alleen aan de mogelijkheid te denken maar zijn patiënt dan ook direct door te verwijzen opdat naar het bestaan van een dergelijke embolie verder onderzoek kan worden gedaan.”

Alleen als artsen alle bij de ziekteverschijnselen horende mogelijke diagnoses hebben uitgesloten, gaan ze vrijuit.