”Zomer in Baden-Baden”
Auteur: Leonid Tsypkin; vertaald door Jos Vonhoff en Arjen Uijterlinde, inleiding van Susan Sontag
Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 2002
ISBN 90 234 0344 4
Pagina’s: 206
Prijs: € 18,50. De enige roman die hij schreef, moest begin jaren tachtig van de vorige eeuw vanuit Rusland naar de Verenigde Staten worden gesmokkeld om gedrukt te kunnen worden; zeven dagen later overleed de schrijver van ”Zomer in Baden-Baden”, Leonid Tsypkin.

De Amerikaanse schrijfster Susan Sontag beschrijft in de inleiding op de roman hoe ze op een Engelse vertaling van het boek stuitte: terwijl ze in Londen in een bak met beduimelde tweedehands boeken snuffelde. Zij noemt het boek een van de „mooiste, origineelste en meest verheven werken van een eeuw fictie en aan fictie verwante literatuur” en zij zal de drijvende kracht zijn geweest achter de heruitgave van dit boek, dat nu ook in een Nederlandse vertaling beschikbaar is.

In ”Zomer in Baden-Baden” lopen twee verhaallijnen langs en door elkaar. Het ene verhaal gaat over de verteller, in wie je Tsypkin zelf kunt herkennen, die in het ’heden’ van twintig jaar geleden met de trein op weg is naar het toen nog zogeheten Leningrad (het vroegere en huidige St. Petersburg); daarnaast en daardoorheen speelt de reis van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski en zijn jonge, zwangere vrouw Anna Grigorjevna, die in 1867 St. Petersburg hebben verlaten en onder meer Baden-Baden zullen aandoen.

De verteller is op Dostojevski-pelgrimage; zijn tocht eindigt in het huis waar Dostojevski in 1881 is gestorven. Gedurende zijn treinreis en zijn verblijf in de stad verplaatst hij zich in zijn gedachten in de levens van het paar Dostojevski en hij neemt de lezer daarin in een vloeiende beweging mee. Het bezoek aan het sterfhuis valt dan ook samen met een lange beschrijving van het sterfbed van Dostojevski; tweeënhalve bladzijde verder is het boek uit.

De stijl van Tsypkin is op zijn minst opmerkelijk te noemen: hij maakt eindeloos lange zinnen, die wel vier bladzijden door kunnen gaan. Overzichtelijk blijft het wel, want elke zin vormt in zijn eentje een hele alinea. De zinnen zijn zo lang geworden, doordat Tsypkin steeds voortborduurt op een situatie of beschrijving die hij in die zin genoemd heeft, en daar kan hij binnen een zin een behoorlijke tijd mee doorgaan. Echt moeilijk wordt het lezen er niet van, maar je moet wel goed je aandacht bij het boek houden.

Tsypkin tekent de reis van de Dostojevski’s als een aaneenschakeling van onrust en spanningen, die vooral in verband staan met Fjodor. Regelmatig smeekt hij Anna hem nog wat geld te geven, als hij er weer eens alles doorheen heeft gejaagd in het casino, want deze keer moet het hem toch echt lukken…

Fjodor lijdt bovendien nog vaak onder de herinnering aan het strafkamp, hij heeft last van aanvallen van epilepsie, het lukt hem niet eens een behoorlijk artikel te schrijven, hij loopt vaak vergeefs naar het postkantoor in de hoop dat zijn uitgever hem geld heeft gestuurd, hij raakt mede door zijn eigen stekelige gedrag uit de gratie van het Russische literaire circuit en dan zijn er nog de onbeschoften, zoals Duitsers en kelners, die hem tot razernij kunnen brengen.

Anna weet haar man meestal te bedaren, maar soms wordt zijn gedrag ook haar even teveel. Over het algemeen glijdt alle spanning van hen af als ze „samen wegzwemmen, hun armen ritmisch uitslaand en hun hoofden gelijktijdig boven het water uitstekend om lucht in te ademen”, zoals Tsypkin het noemt.

Voor Dostojevski-liefhebbers moet deze roman een verrijking betekenen, want het was voor Tsypkin een erekwestie ervoor te zorgen dat alle feitelijkheden in het boek zouden kloppen met het verhaal. Tsypkin was bovendien een bewonderaar van Dostojevski en hij zal het leven van deze monumentale schrijver dan ook met liefdevolle toewijding voor zichzelf hebben opgeroepen, in zoverre hij zich kon voorstellen hoe de schrijver geleefd, gepraat, gedacht moest hebben.

Ook voor wie het werk van Dostojevski niet kent, is het de moeite waard dit boek te lezen; het meegesleept worden in de intense levens en emoties van de Dostojevski’s vormt een bijzondere ervaring. Tsypkin toont daarin zijn kunstenaarschap.