Grandeur in Leeuwarden
Je zou er zo aan voorbijlopen, het torentje op de hoek Voorstreek/Koningsstraat. Het is echter een typerend voorbeeld van de vele geveldecoraties in de Friese hoofdstad. Lopen door Leeuwarden is vooral: goed om je heen kijken.
Langs de Eewal hangen kleurige gevels voorover. Ze torsen de last van hun leeftijd. Gevels uit 1619 en 1679. Of eeuwen jonger, maar nog steeds statig en fraai.De Sint-Jacobsstraat wordt tot de Nederlandse top vijf van leukste winkelstraten gerekend. Veel sfeer heeft de straat echter niet. Het Gouverneursplein, net om de hoek, straalt echter grandeur uit. Bij het Stadhouderlijk Hof ligt de rode loper uit. Het standbeeld van stadhouder Willem Lodewijk (1560-1620) houdt het stadhuis in ’t vizier. ”Us heit”, noemden de Friezen hem aanhankelijk: onze vader. Samen met zijn neef prins Maurits bestreed hij de Spanjaarden; en de remonstranten.
Andersoortig lawaai is er bij de Waag. Daar hebben marktkooplui hun waren uitgestald. Het rumoer steekt af bij de serene rust in de Grutterswinkel, even verderop aan de Nieuwesteeg. Je loopt er zo van de ene museale winkel de andere in: de achterdeur verbindt met het Beerenburgmuseum aan de Bagijnestraat.
Scheef en krom
Twee bochten en nauwe straten verder is er opeens een kale vlakte, het Oldehoofsterkerkhof. De genummerde platen in het plaveisel symboliseren de grafzerken. In de eerste eeuw na Christus moeten er al mensen op deze terp gewoond hebben. De archeologische vondsten die dat aantoonden, zijn tot september in het Historisch Centrum Leeuwarden te bezichtigen.
Op de terp staat de Oldehove –scheefste toren van Nederland, 40 meter hoog, 1,68 meter uit het lood–, als een massief restant van een heel grijs verleden, bijna vijf eeuwen geleden. Hoeveel generaties kwamen er aan zijn voet voorbij?
Uit heel Friesland stroomde het geld binnen toen Leeuwarden net zo’n hoge toren wilde als de Groningers met hun Martini. Maar dat ging mis. Bouwmeester Van Aaken was bouwen op rotsgrond gewend. De Friese klei was minder solide. De voet van de Oldehove werd breed en de acht steunberen staken ver uit, maar toch begon de toren al scheef te zakken toen hij nog maar 10 meter hoog was.
De bouwlieden corrigeerden die afwijking al metselend, waardoor de toren niet alleen scheef, maar ook krom werd. Na vier jaar werd de bouw stilgelegd en bleven de Leeuwarders met een dikke stomp zitten. De toren is vooral gebruikt door de brandwacht, die de stad afspeurde naar rookpluimen.
De Oldehove staat er nog steeds. Scheef, krom, en aan een weinig sfeervol plein. En toch mooi.
Bolle
Terug de Grote Kerkstraat in, waar in de Princessehof het Keramiekmuseum huist. En er is nog meer te zien, zoals de stadhouderlijke rijschool uit 1680. Er prijkt een gevelsteen met ”1 Tim. 6:7”, maar ook een met een vervaarlijke ”bolle” (stier), bij de Bollemanssteeg.
Langs de Waalse Kerk gaat het naar de Grote of Jacobijnerkerk. Leeuwarden doet denken aan predikanten als Bogerman, W. à Brakel, Witsius en zo veel anderen meer die er het Woord verkondigden. In dit bedehuis zijn zeker zestien leden van de Friese tak van de Nassaus begraven.
Hier regeerden de voorouders van het huidige koningshuis, dat de rest van de Nederlanden erbij kreeg toen een andere familietak uitstierf. Het Nassauverleden is onderwerp van een van de wandelroutes van de VVV.
Een poëzieroute is er ook. Leeuwarden was de geboortestad van dichter J. J. Slauerhoff en kunstenaar M. C. Escher. In de stad staat een ruime collectie aan standbeelden, waaronder een aantal van oud-Leeuwarders als Piet Paaltjens (dichter-dominee François HaverSchmidt), socialistenleider Troelstra en danseres Mata Hari, die eigenlijk maar gewoon Griet Zelle heette; ze werd tijdens de Eerste Wereldoorlog door de Fransen gefusilleerd op verdenking van spionage voor de Duitsers.
Sloep
Leeuwarden is niet alleen per benenwagen te bezichtigen, maar ook vanaf het water, vanuit praam of sloep. De stad heeft de grootste veemarkt van Nederland. Uitstraling hebben ook statige panden als het voormalige beurs- en waaggebouw, waarin de bibliotheek is gevestigd, en –op de stadsplattegrond diametraal tegenover de Oldehove– het voormalige huis van bewaring De Blokhuispoort, omgevormd tot cultureel centrum.
De mislukte torenbouw werd in elk geval niet symbolisch voor de verdere ontwikkeling van Leeuwarden. En voor de toerist is het vooral aardig dat het allemaal binnen beperkte loopafstand ligt.
www.historischcentrumleeuwarden.nl
Victorie na verzet
In de gaaf bewaard gebleven kanselarij, gebouwd tussen 1566 en 1571 als Hof van Friesland, is het Fries Museum gehuisvest. Met onder meer een afdeling ”Gruttepier en andere verhalen”.
Tweehoog zit het Verzetsmuseum. Het is even wennen aan de indeling; er is gewoekerd met de ruimte. Het museum richt zich op de keuzes die mensen tijdens de oorlogsjaren moesten maken.
Nieuwe onderwerpen zijn ”kind in oorlogstijd” en de invloed van speelfilms op ons beeld van de oorlog. Er draait een film over de beroemde overval op de Leeuwarder gevangenis. Knokploegen bevrijdden op 8 december 1944 binnen een halfuur en zonder één schot te lossen 51 gevangenen uit de handen van de Duitsers. De film toont lange, duidelijk gespeelde conversaties, maar toch ontstaat een aardig beeld van de spectaculaire gevangeniskraak tijdens de laatste oorlogswinter.
Er valt nog veel meer te bekijken: een gevangenispak uit een concentratiekamp, afluisterapparatuur van het verzet en wapens die tijdens de overval op het huis van bewaring zijn gebruikt. Voor schoolklassen is er een educatief programma.
Een trap leidt naar het depot op zolder. Bukkend onder de hanenbalken krijgt de bezoeker een beeld van de spullen die niet breeduit konden worden uitgestald.
De komende jaren pleegt het Fries Museum nieuwbouw op het Zaailand. Via friesmuseum.nl is alvast een virtuele tour door het nieuwe pand te maken.
Juli en augustus: iedere woensdag om 14.00 uur stadswandeling vanaf het VVV- kantoor, Sophialaan 4. Opgave vooraf is aanbevolen.
Triptips
Tot en met 15 november: tentoonstelling ”Oranjegoed! Vier eeuwen Oranje-Nassau op keramiek” in Keramiekmuseum Princessehof, Grote Kerkstraat 11.
10 juni-26 augustus: iedere donderdagmiddag van 9.00 tot 17.00 uur antiek- en curiosamarkt op het Oldehoofsterkerkhof.
4-10 juli: derde Frisian Solar Challenge, de grootste zonnebootrace ter wereld. Teams uit binnen- en buitenland varen in zelfgebouwde boten de 220 kilometer lange route van de Friese Elfstedentocht.
5 september-31 oktober: fotomanifestatie ”Noorderlicht”. Alle genres van fotografie komen aan bod, met de documentaire fotografie als basis. ”Noorderlicht” is om het jaar te zien in Leeuwarden en Groningen.
In het monumentale stadscentrum van Leeuwarden vind je tal van bijzondere winkeltjes. De Nieuwestad is de hoofdstraat. Deze wordt gesplitst door een van de vele stadsgrachten die Leeuwarden rijk is. Op deze winkelstraat komen tal van kleinere winkelstraatjes uit, met verrassende boetiekjes, van chocolaterie tot sneakershops en van interieurdesigners tot ijsspecialisten.