Er is wel iets aan de hand op het gebied van vertrouwen en ethiek, maar „jonge managers vormen niet het probleem”, zei Bos gisteren, tijdens een debat op het ministerie van Economische Zaken over ethiek en ondernemerschap.Accountants- en adviesorganisatie KPMG concludeerde dit najaar na onderzoek dat jonge managers zich te veel laten leiden door een snelle carrière, inkomen en status. Volgens Bos liggen problemen op ethisch vlak niet per se bij jongeren, maar bij ontwikkelingen in de maatschappij. „Snelle ontwikkeling zorgt voor morele verwarring. Dat is precies wat we nu zien. Aan de ene kant investeren we enorm in mobiliteit en internet om de hele wereld te kunnen bereiken, aan de andere kant zijn we verontwaardigd dat we onze aandacht voor fysieke buren en de directe omgeving verliezen.”

Neem de opmars van de computer, als voorbeeld van hoe snel dingen gaan. Dat maakt vragen als: Is het ethisch verantwoord privémail te checken op het werk? redelijk nieuw. „Eén generatie geleden –twintig jaar terug– waren computers alleen onderdeel van de administratie. Inmiddels vragen wij ons af: wat deden die mensen dan allemaal? Zoals zij geen idee zouden hebben gehad van wat wij de hele dag moeten typen, zijn wij helemaal opgegaan in een werkomgeving die zichzelf in een soort transparante communicatie stuurt.”

Wat transparantie betreft, maar dan qua communicatie binnen een organisatie, zei Bos: „Het vorige decennium dachten we dat dát het toverwoord was, maar wat mij betreft was transparantie het voorportaal van de echte openheid: en dat is uitleg. Transparantie is iets eenzijdigs: „Daar staat het.” Uitleg is het antwoord op een vraag en dat kan maar beter een helder antwoord zijn, anders volgt weer een vraag. En nog één en nog één.”

Hij benadrukte ook dat mensen geen vertrouwen verliezen als iemand een grote fout maakt. „Mensen verliezen vertrouwen in een persoon die zijn fouten niet wil zien.”

Het debat, dat werd afgewisseld met workshops, vormde het tweede in een reeks rond ethisch ondernemerschap. Eerder had bij Economische Zaken een debat plaats over economie en moraliteit; dit najaar volgt een congres over economische ordening en governance (ondernemingsbestuur).

Economieminister Van der Hoeven vindt bezinning op ethiek belangrijk voor de toekomst. Ook weer niet zo belangrijk dat ze gisteren de hele middag de bijeenkomst bijwoonde; ze vertrok na haar inleiding en kwam terug voor een slotwoord. Tot teleurstelling van Bos, die in zijn speech de minister nog wel roemde omdat ze met deze debatten aangaf niet alleen te spreken, maar ook te willen luisteren. „Is dat niet de basis voor vertrouwen? En is dat niet de bron van respect? Luisteren.”

Martijn de Kiewit van KPMG betoogde dat mensen wel geneigd zijn „een béétje te frauderen, maar vooral om zich beter voor te doen.” De Kiewit liet zien hoe een kind van zes maanden al sociaal gedrag vertoont. „Het zit in onze genen. Integriteit zit in ons. Hoe kan het dan misgaan in de praktijk? Hoe kan het dat nette mensen verschrikkelijke dingen doen?”

Een organisatie kan regels stellen om onethisch handelen te voorkomen, maar moet wel opletten, tekende De Kiewit aan. Te veel voorschriften leiden er nogal eens toe dat er in de wirwar niet één serieus wordt genomen. Tegenstrijdige regels bevorderen de helderheid ook niet.

Hij noemde ook het intrigerende woord hypegiaphobia: angst om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Ruimte voor vertrouwen is nodig, als dat heerst in een bedrijf. Voor een organisatie is het volgens De Kiewit de uitdaging de juiste balans te vinden tussen regels stellen én werknemers eigen verantwoordelijkheid geven.

DEN HAAG – De Amerikaanse landbouweconoom Paul Feldman haalde op vrijdag altijd bagels voor zijn collega’s.

Hij leverde dozen met broodjes op bestelling af op verschillende verdiepingen in het bedrijf, samen met een potje voor het geld. Gemiddeld werd 95 procent betaald.

In 1984 stopte Feldman met zijn oude werk en richtte zich helemaal op de broodjes met een gat, die hij aanbood bij bedrijven in New York. Ook hier zette hij er een doosje naast voor het geld, dat hij later oppikte. Nu werd 92 procent betaald.

Het interessante is dat Paul Feldman met zijn werkwijze statistieken heeft ontwikkeld die aangeven hoe eerlijk mensen zijn, zei bedrijfsethicus Wieger van Dalen gisteren tijdens de bijeenkomst over ethiek en ondernemerschap. Feldman merkte bijvoorbeeld dat bij bedrijven met minder dan 50 werknemers gemiddeld 96 procent van de bagels werd betaald. Bij organisaties tot duizend werknemers was dat 90 procent. En hoe hoger het kennisniveau, hoe lager het betalingspercentage.

„Ethisch handelen”, zei Van Dalen tegen de mensen die bij hem een workshop volgden, „is meer dan het nauwgezet volgen van regels.” De moeilijkheid is dat je soms moet kiezen tussen goed en goed.

Van Dalen kwam met een casus. Stel, je woont een vergadering van het managementteam (mt) bij, waar vanwege bezuinigingen een lijst wordt opgesteld van mensen die worden ontslagen. Na afloop wijst de voorzitter erop dat alles binnenskamers moet blijven: de or moet zijn fiat nog geven.

In de lunchpauze spreek je een collega met wie je privé bevriend bent. Hij vertelt dat hij een sollicitatie heeft lopen bij een ander bedrijf, dat hij daar waarschijnlijk kan komen werken, maar bij nader inzien liever bij zijn oude baas blijft vanwege de secundaire arbeidsvoorwaarden. Jij weet dat hem ontslag boven het hoofd hangt. Wat zeg je tegen hem? Een levendige discussie volgde, gisteren.