Behoefte aan de pijn van het verlies
Als hij het bericht krijgt dat Johnny H. twee derde van zijn twaalf jaar gevangenisstraf heeft uitgezeten en binnenkort vrij zal komen, vertrekt journalist Robert Andersen uit Nederland en reist af naar Canada. Hij kan niet in één land verblijven met de moordenaar van zijn vrouw.
In ”Zonder noorden komt niemand thuis” weet Nelleke Noordervliet overtuigend duidelijk te maken hoezeer de moord op de echtgenote het leven van een man kan ontwrichten.Andersen constateert bij aankomst in Canada dat het niet weinig is wat hij van dat land vraagt. „Asiel. Herstel. Vergetelheid.” Maar voordat hij aan de verwerking van zijn trauma kan toekomen, raakt hij in de ban van de verdwijning van een andere vrouw: de bewoonster van het huis dat hij heeft gehuurd. Deze Beverly Walker blijkt twee jaar geleden na een wandeling niet te zijn teruggekeerd.
Andersen gaat op onderzoek uit. Beverly Walker blijkt zich niet geliefd gemaakt te hebben in het dorp. Gaandeweg begint Andersen zich af te vragen of de dorpsbewoners de hand hebben gehad in haar eventuele dood; uit de gesprekken met hen kan hij met gemak een aantal motieven destilleren. De kwestie blijft echter onopgelost.
Een andere vrouw die een rol gaat spelen, is Jane Miller. Zij is de lokale correspondent voor de regionale bladen. Ze loopt mank sinds ze bruut is verkracht. Tegenover Robert stelt ze zich wantrouwend op. Hij probeert via haar te weten te komen wat er met Beverly is gebeurd; uiteindelijk is zij de vrouw die hem helpt door zijn zelfgebouwde muur heen te breken, hem bevrijdt van zijn verdriet en ervoor zorgt dat hij zijn leven weer richting weet te geven.
Het hele boek door worstelt Robert zich door diepe dalen heen, analyseert hij zijn gedachten en reacties en becommentarieert hij zichzelf. Juist die zelfkritiek maakt hem zo menselijk.
Na acht jaar denkt hij klaar te moeten zijn met het verlies van zijn vrouw, maar de melding van de aanstaande vrijlating van haar moordenaar roept heftige wraakideeën bij hem op; hij is zich er zeer bewust van dat hij denkt dat hij het verdriet niet meer kwijtraakt. Later, in Canada, geeft hij voor zichzelf toe dat hij gewoonweg geen afstand kan doen van de pijn van het verlies, dat hij behoefte heeft aan de wond en dus zelf bezig is zijn leed te verlengen.
Daarbij komt nog het schuldgevoel. Hij had Suzanne in de klem willen houden, maar zij, van jongs af aan een wereldreizigster, liet zich niet bewaken. Ze ging wanneer ze wilde. Daarom had Robert bij het dode lichaam van zijn vrouw een ogenblik opluchting gevoeld. Johnny H. had hem van zijn angsten bevrijd; Suzanne kon niet meer van hem weg.
Het weidse Canada is bij uitstek het land om jezelf terug te vinden. De leegte werpt je terug op jezelf en dwingt je onder ogen te zien wat nu werkelijk je drijfveren zijn. Robert ondervindt dat aan den lijve als hij zich enkele dagen terugtrekt in volstrekte eenzaamheid op Tenedos Bay. Na zijn terugkeer vraagt de Indiaan Sam, met wie hij bevriend is geraakt, of hij zijn noorden heeft gevonden. „„Het kon niet missen”, zei ik.”
Eindelijk, als hij zichzelf heeft toegegeven dat hij aan Johnny H. wil blijven hangen om zo met Suzanne verbonden te blijven, kan hij zich van het verleden losmaken. Dan kan hij ook bij Jane zijn hart uitstorten en is de weg vrijgemaakt voor een nieuwe start.
Hoewel Robert in dit goedgeschreven, boeiende en aangrijpende boek met zichzelf en het verleden in het reine is gekomen, kan het boek niet totaal bevredigen. De kracht waarmee Robert zichzelf uiteindelijk uit het moeras weet te trekken, komt geheel uit hemzelf, zij het met steun van Jane en anderen. Een christen, die belijdt dat vergeving, heling, verzoening niet buiten Jezus Christus omgaan, zal sceptisch tegenover zijn ‘bevrijding’ staan, die definitief lijkt te zijn; die weet: wie op zichzelf en op mensen vertrouwt, zal onherroepelijk weer ten onder gaan.
Over de bekering die Johnny H. in de gevangenis zou hebben meegemaakt, kan Robert dan ook niet anders dan cynisch zijn. Ook op andere momenten laat Robert zich ironisch uit over God en godsdienst; alleen de oudtestamentische wraak trekt hem in zekere zin aan. Het is overduidelijk: voor de hoofdpersoon bestaat God niet. Daarom laat dit boek toch een bittere smaak na.
Zonder noorden komt niemand thuis, Nelleke Noordervliet;uitg. Augustus, Amsterdam/Antwerpen, 2009; ISBN 978 90 457 0309 1; 235 blz.; € 19,90.
