Vette huishoudzeep en ‘zingende’ duinen

Eigenlijk weten we weinig van dit immens grote land, waar Nederland ongeveer 73 keer in past. Af en toe bereiken ons berichten over raketlanceringen, politieke onrust en mislukte oogsten. Kazachstan ligt op een uitgestrekt plateau met een bergrug in het midden en een hooggebergte met eeuwige sneeuw in het zuidoosten langs de grens met China en Kyrgyzstan.

Tweederde van het land wordt gevormd door steppen en woestijnen, maar er zijn ook talloze meren en rivieren. In het noorden, rijk aan industrie en mijnbouw, liggen onmetelijke grassteppen met akkerbouw. Langs het bedreigde Aralmeer zijn de beruchte katoenplantages die in het Sovjet-tijdperk door kameraad Stalin het land werden opgedrongen. Het gevolg was een ecologische ramp door de verstoring van de waterhuishouding. Nog beruchter is het gebied in het noordoosten rond de stad Semipalatinsk, waar de Russen hun niets en niemand ontziende atoomproeven hielden.

Heeft de toerist iets te zoeken in dit door de Sovjets zo beschadigde land? Ja, mits. Het zuidoosten, waar Almaty (het voormalige Alma Ata) ligt, heeft voldoende mogelijkheden en infrastructuur voor een avontuurlijk verblijf. Dat deel is nog zo groot als een aantal keren Nederland en het aandeel woestijnsteppen is te behappen. Het landschap is afwisselend en interessant en hier en daar van een grote schoonheid.

Weinig winkels Almaty is sinds kort geen hoofdstad meer. Men vond dat het te veel geïsoleerd lag van de rest van het land. Dus werd in 1997 het noordelijk gelegen Astana tot nieuwe hoofdstad gekozen. Dat was een verstandig besluit, want het aangrenzende Rusland is een ’goede’ buur die maar beter een verre vriend had kunnen zijn.

De eerste confrontatie met Almaty is een kleine openbaring. Waar je toch iets primitiefs zou verwachten (waarom eigenlijk?) is er een moderne stad; veel flatgebouwen, brede rechte avenues, matig druk verkeer -geen files- en trolleybussen. Plus wat een stad altijd sympathiek maakt: opvallend veel bomen. En modieus geklede vrouwen.

Winkels zijn nog dun gezaaid. Een moderne middenstand steekt aarzelend de kop op in de buurt van de grote markt. De keus is beperkt, maar er vallen hier en daar al snufjes te bespeuren op het gebied van moderne elektronica. Gebleven zijn enkele nostalgische producten die bij ons vrijwel verdwenen zijn. Er liggen op de markt bijvoorbeeld overal stapels vette huishoudzeep en bij het fruit manden vol sterappeltjes. Met wormsteken.

Voor je dagelijkse behoeften moet je op die markt zijn, een groot complex met nauwe doorgangen. Begeleid door Kazachstaanse popmuziek die uit krakerige luidsprekers komt, doet iedereen hier boodschappen. Er valt over de hoofden te lopen; veel Aziatische en Mongoolse typen (we zijn tenslotte in Centraal-Azië), maar ook gezichten die je eerder in Rusland of elders in het Westen zou plaatsen.

Geen wonder, want het land is altijd een doorgangshuis geweest voor volksverhuizingen en militaire veldtochten. Perzen, Turken, Mongolen, Russen en andere volken hebben in het verleden het land geregeerd, bezet, overheerst en geterroriseerd. Het resultaat is dat de bevolking nu een lappendeken is van een kleine honderd rassen, stammen en volken. Er worden dan ook diverse talen gesproken.

Sinds de uittocht van Russen en Oekraïners in 1991 zijn de Kazachstanen voor het eerst sinds 200 jaar de grootste etnische groep. Hoewel ze met 41 procent net geen meerderheid vormen, werd het Kazachs -dat verwant is aan het Turks- na de Sovjet-overheersing weer de officiële taal. Russisch is echter nog steeds de voertaal. Voor ons maakt dat weinig verschil. We verstaan beide niet, maar de mensen zijn wel geduldig en vriendelijk. Kazachstanen die nu nog in het buitenland wonen, gevlucht voor de terreur van de collectivisatie in de jaren dertig, kunnen tegenwoordig gemakkelijk terugkeren naar hun vaderland. Om ze daarin te stimuleren, belooft de overheid hen allemaal een huis, een paard, schapen en een baan.

Sterrenhemel We zwerven enkele dagen rond de rivier de Ili, de machtige rivier die ver in China ontspringt. De tocht, in een oude Russische legertruck, begint comfortabel over een vierbaansweg. Er is weinig verkeer. Hier en daar staan stalletjes met fruit en flessen water. Die zijn er niet voor niets, want in het binnenland ben je urenlang op jezelf aangewezen zonder enige vorm van service langs de weg. De wegen zijn er tweebaans, kaarsrechte asfaltstroken tot aan de horizon.

We rijden aanvankelijk door een landschap van kale woestijnsteppen; dorre grond bezaaid met plukken weerbarstige struiken. Hier heerst een echt landklimaat. De zomers zijn droog en heet met temperaturen boven de 40 graden en ’s winters heerst er een ijzige kou tot 30 graden onder nul. Maar nu is het hoogzomer, als we even uitstappen slaat de hitte als een hete deken om ons heen. Er staat geen zuchtje wind. De natuur zwijgt in al haar talen. De stilte drukt op onze trommelvliezen.

De eerste nacht verblijven we in een tentenkamp op een eilandje in de rivierdelta waar de Ili in een meer uitstroomt. Het is een soort Biesbosch, maar dan honderd keer groter. Het blijkt een eldorado voor sportvissers en tevens een geliefde broedplaats voor muggen. ’s Nachts zwermen ze in wolken rond en storten zich hongerig op elk lichaamsdeel dat per ongeluk onbeschermd blijft.

Maar die sterren! Ver van alle luchtvervuiling is de sterrenhemel van een onaardse schoonheid. De melkweg is een stralende boog over het uitspansel zoals je maar zelden te zien krijgt.

Verder oostwaarts voert de reis langs de noordoever over kaarsrechte asfaltwegen met kuilen en gaten door een niemandsland van steppewoestijnen. In het uitgestrekte natuurpark Altyn Emel stuit je op zowel de cirkelvormige grafstenen van Scythen, verre voorouders van de Kazachen, als 4000 jaar oude rotstekeningen. Een bergmassief van prachtig gekleurde steenlagen maakt eveneens deel uit van het reservaat. Het zoveelste tentenkamp waar we de nacht doorbrengen, ligt aan de voet van een rij intrigerende ’zingende’ duinen. Lagen zand glijden langzaam van de steile hellingen af en veroorzaken lage zoemtonen.

Gastvrij In een afgelegen oase geeft een boerenfamilie op een ontroerende manier invulling aan het begrip gastvrijheid. Na van de kleine nederzetting afscheid te hebben genomen, vertrekken we naar Karkara, een hoogvlakte in het uiterste zuidoostelijke puntje van Kazachstan. ’s Nachts teistert een storm m’n slaapplek. De wind doet de tentdoeken hevig wapperen.

De helikoptervlucht, die de volgende dag op het programma staat, kan gelukkig doorgaan. Het Russische legertoestel blijkt overigens betrouwbaar en biedt de inzittenden een onvergetelijke tocht langs het besneeuwde hooggebergte. Een tussenstop op een ruim 4000 meter hoog plateau brengt bergbeklimmers bij een basiskamp, vanwaar excursies worden georganiseerd om het 7000 meter hoge Tian Shan-gebergte te bedwingen. Deze reus bij het drielandenpunt van Kazachstan, Kirgizië en China is meer iets voor doorgewinterde avonturiers.

Vette huishoudzeep en ‘zingende’ duinen

RD.nl in uw mailbox?