”Faustius. Een geschiedenis van Faust in Nederland”
Auteur: Robbie Dell’Aira en Feico Hoekstra
Uitgeverij: Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 2002
ISBN 90 288 3665 9
Pagina’s: 154
Prijs: € 18,50. De bloedvlekken zijn nog zichtbaar. Weliswaar zaten ze eerst in de ene torenkamer, en later in de andere, maar een kniesoor die daarop let. Hier, in het kasteel Waardenburg, werd de beroemde doctor Faust aan zijn haren door de duivel weggesleept. Die Nederlandse Faust-legende staat nu samen met vele andere in het boek ”Faustius. Een geschiedenis van Faust in Nederland”.

Faust is een figuur die grote kunstenaars beziggehouden heeft: Marlowe, Rembrandt, Goethe en vele anderen. Allemaal raakten ze geboeid door de man die volgens de overlevering een verbond met de duivel sloot, die jarenlang de grootste wonderen kon verrichten, maar uiteindelijk een vreselijke dood stierf.

Het verhaal verscheen in vele vormen, overal in Nederland en Duitsland. Toch is Faust niet alleen maar een figuur uit de literatuur. Hij heeft echt bestaan, vermoedelijk als rondtrekkend alchimist in Duitsland. Maar of hij ooit in Nederland geweest is? In elk geval is er een rijke Nederlandse traditie op dit gebied. Robbie Dell’Aira, die zelf een tijdlang in het vervallen slot Waardenburg woonde, heeft samen met tekstschrijver Feico Hoekstra alle verhalen op een rijtje gezet.

Vernieuwend onderzoek biedt het boek niet, wél een overzichtelijke en kritische samenvatting van de Nederlandse Faust-geschiedenis. Natuurlijk worden er hoofdstukken gewijd aan Batenburg, Leeuwarden en Waardenburg, de drie plaatsen waar Faust volgens de overlevering gewoond zou hebben. Verder is er aandacht voor Faust in literatuur en kunst. Muziek, gedichten, schilderijen, poppenspel, theater - alles wordt opgesomd en waar nodig rijk geïllustreerd.

Daarbij is het boeiend dat er nogal wat aandacht is voor de rol die diverse kopstukken uit de protestantse traditie hebben gespeeld. Een van de vroegste bewijzen voor het bestaan van de historische Faust komt bijvoorbeeld bij Luther vandaan: in zijn ”Tafelgesprekken” besteedde hij tot twee keer toe aandacht aan de beruchte alchimist. Ook in het werk van Melanchthon komt hij voor.

De verklaring die de auteurs van ”Faustius” daarvoor hebben, mag echter op z’n minst merkwaardig heten: „Het felle protest van de geestelijke leiders aan het adres van Faust hoeft natuurlijk geenszins opmerkelijk genoemd te worden. Volgens de Bijbel had de zucht naar kennis geleid tot de zondeval (…). Mede om die reden stond de Kerk ronduit argwanend tegenover de wetenschap. Bovendien ondermijnde Faust met zijn getover de machtspositie van de Kerk.” Zelfs als het hier over de Rooms-Katholieke Kerk zou gaan, is die redenering veel te kort door de bocht, maar in verband met Luther en Melanchthon slaat ze nergens op.

Wél weer aardig is het verhaal van ds. O. G. Heldring -de bekende Réveil-predikant- die als eerste de Waardenburgse Faust-legende op papier zette. Te beginnen met de beroemde zin: „Het was een weêr dat men geen hond of kat zou uitjagen, en ik moest van Tiel naar Bommel, dien beruchten dijk langs, waarvan een oud grootje laatst aan haren arts verhaalde: dat, als men het eind van Bommel tot Gorkum er bij nam, er dan 73 tooverheksen aan den zelven woonden.”

Veel folklore biedt dit boek dus, met soms fraaie, maar soms ook nogal lugubere afbeeldingen - daarvoor staat de geschiedenis van Faust garant. In ieder geval is het beste citaat opnieuw van ds. Heldring: „Uren kan ik mij verdiepen, om met den landman de donkere holen van het nachtelijk gebied zijner schimmenwereld te doorkruipen, dan eindelijk komt eene onwederstaanbare neiging op om dat bijgeloof met harde hand hare hulsels te ontrukken en het geloof in zijne plaats te stellen.”