„We hebben veel onderhandeld met IJsland over de Icesavekwestie. Ik ga ervan uit dat het wordt opgelost. Het maakt zeker deel uit van onze beoordeling voor het openen van de onderhandelingen voor toetreding”, aldus Verhagen dit weekeinde in het Spaanse Cordoba bij een EU-beraad over het Midden-Oosten en de nieuwe EU-diplomatieke dienst.Nederland toonde zich eerder geneigd om de toetreding niet te blokkeren, maar lijkt daar nu op terug te komen. „De situatie is veranderd”, aldus Verhagen. „IJsland heeft een referendum uitgeschreven en de onderhandelingen zijn stukgelopen. Ik zie dat toetredingsonderhandelingen een extra instrument zijn om IJsland te dwingen de overeenkomst na te komen.”

De Britse en Nederlandse regeringen hebben ongeveer 400.000 spaarders die geld verloren met de ineenstorting van de IJslandse internetbank Icesave vrijwel volledig schadeloosgesteld. Maar Den Haag en Londen willen dat geld (in totaal circa 3,8 miljard euro) nu terugzien van het bijna 320.000 inwoners tellende IJsland.

IJslanders wezen zaterdag in een referendum een overeenkomst over terugbetaling echter massaal af. Maar liefst 93 procent van de kiezers stemde tegen het plan. Slechts 1,8 procent heeft voor gestemd, de rest van de stemmen was ongeldig. De IJslanders hebben vooral bezwaar tegen de harde voorwaarden die aan het terugbetalen zijn verbonden, niet tegen het idee dat ze moeten betalen.

De Britten en Nederlanders eisten aanvankelijk een vaste rente van 5,5 procent. Daarna hebben ze aangeboden dat percentage flexibel te maken, zodat het rentebedrag waarschijnlijk lager uitvalt. Daarnaast boden ze aan de verplichtingen voor twee jaar kwijt te schelden. Dat voorstel ging de IJslanders niet ver genoeg.

IJsland heeft een afbetalingsregeling nodig om op internationale hulp te kunnen rekenen om de ineengestorte economie weer op te bouwen. Daarvoor ziet het land uit naar hulp van het IMF. Ook beoogt debiteur IJsland het lidmaatschap van de EU.

IJsland heeft daartoe vorig jaar het lidmaatschap van de EU aangevraagd. Aanleiding was de kredietcrisis, waardoor het land naar verhouding nu een grotere staatsschuld en begrotingstekort heeft dan het veelbesproken Griekenland.

De EU-landen moeten waarschijnlijk al 22 maart beslissen over het begin van de onderhandelingen, nadat de Europese Commissie vorige maand een positief advies had gegeven. Onder meer de VVD en PVV eisen dat Verhagen niet instemt.

Nederland heeft nog 1,3 miljard euro te goed van IJsland. Verhagen eiste afgelopen zomer dat IJsland, wil het soepel toetreden tot de Europese Unie, eerst de overeenkomst met Nederland moest goedkeuren.

Groot-Brittannië, dat 2,5 miljard euro te goed heeft van IJsland, zei wel in te stemmen met de opening van de toetredingsonderhandelingen van de EU met IJsland. De meeste andere EU-landen lijken ook voor het begin van de gesprekken.

Dat de regering nu demissionair is, staat volgens Verhagen een besluit over IJsland niet in de weg. „Het buitenland draait gewoon door. De 26 andere EU-landen blijven niet wachten tot er in Nederland een nieuwe regering is.”

Verhagen onderstreepte verder dat IJsland zijn verplichtingen moet nakomen uit het zogeheten depositogarantiestelsel, dat de vergoedingen regelt na faillissement van banken. Dat stelsel zit volgens hem in het pakket zaken die de EU bespreekt bij toetreding.