Leven tegen de oorlog in
Het geweten van de natie. Zo valt de Israëlische schrijver David Grossman te typeren. Zijn romans laten zich lezen als een meeslepend commentaar op de Israëlische samenleving.
In onze Joodse traditie zijn schrijvers nu eenmaal de avant-garde, zegt Grossman in een gesprek over zijn nieuwe roman, ”Een vrouw op de vlucht voor een bericht”. „We proberen ons volk via het schrijven te verlossen van in ieder geval een paar van zijn fouten.”Vijf jaar schreef Grossman aan deze bijna 700 pagina’s tellende roman. Op het moment dat je het boek opent realiseer je je nog dat het zo dik is, zodra het verhaal zich echter heeft geopend zuigt het je naar binnen en sla je voordat je het weet het boek weer dicht. Met een zucht en met lichte weemoed.
De hoofdpersonen, moeder Ora, haar zoon Ofer en haar vriend Avram, zijn vertrouwden voor je geworden. Op een voetreis door de Israëlische natuur verwerken Ora en Avram hun verleden en proberen ze door over Ofer te spreken, die op een gevaarlijke militaire missie is in de bezette Westelijke Jordaanoever, hem in leven te houden.
Het resultaat is een groots boek over liefde, verlies, moederschap, zionisme, ballingschap en geweld. Over hoe het grote verhaal van de oorlog en terreur het gezinsleven binnenwalst en het bijna hopeloze verzet van een moeder daartegen.
Waarom heeft u dit boek geschreven, dat zo direct ingaat op de politieke situatie?
„Wij bevinden ons in Israël op een doodlopende weg. We lijken gedoemd te zijn om door het zwaard te leven en door het zwaard te sterven. De gedachte dat er geen uitweg is uit deze situatie is voor mij onverdraaglijk. Door te schrijven probeer ik leven en flexibiliteit te gieten in de bevroren en in steen gehouwen toestand waarin onze samenleving verkeert. Ik voel dat als ik over de situatie schrijf, in mijn eigen woorden, niet die van de overheid of het leger, dat ik dan geen slachtoffer meer ben, maar andere manieren vind om erover te praten.”
U onderzoekt in dit boek de ziel van Israël. Probeert u ook uw land een andere identiteit te geven?
„Het is een poging om een weg te vinden uit de val waarin we ons nu bevinden. Dat doe ik door mensen eraan te herinneren hoe een andere realiteit zou kunnen zijn. We zijn helaas verliefd geraakt op deze uitzichtloze situatie, omdat we tenminste weten hoe we erin moeten functioneren. Ik leg me daar echter niet bij neer. Het is niet mijn ideaal een steeds betere krijger te worden, maar een steeds beter mens, die meer lagen kent dan louter die van oorlog en angst. Ik daag Israëliërs uit een deel van hun veiligheidsmechanismen op te geven en de strategie van vrede te wagen.”
Uw boek ”Zie: Liefde” was een poging om Israël te beschrijven in verband met de diaspora. Klopt het dat u nu een stap verder gaat, door te schrijven over een ervaring van ballingschap in Israël zelf?
„Ja, inderdaad. Om eerlijk te zijn, ik begon dit boek vanuit een diep doorleefd gevoel van ballingschap en ik eindigde met een tweede vorm van ballingschap.
De eerste ballingschap ervoer ik ten opzichte van het Israël waarnaar ik verlangde. Mijn land werd steeds minder draaglijk voor mij. Israël hoort helemaal bij mijn persoonlijke identiteit. Het is pijnlijk voor mij om te zien dat we de kans die de geschiedenis ons heeft geboden door ons een eigen staat te geven met zo veel nalatigheid behandelen. Het spirituele avontuur van het zionisme, dat Joden uit de hele wereld een vluchthaven vinden en leren om samen te leven, is voor mij veel belangrijker voor onze identiteit en toekomst dan de bezetter te zijn van deze heuvel op de Westelijke Jordaanoever of die plaats in Gaza.
Mijn tweede ballingschap overviel me toen mijn zoon Uri in de laatste uren van Tweede Libanonoorlog viel. Ik voelde me onthecht van alles in mijn persoonlijke leven. Ik koos echter voor het leven. Direct na de zevendaagse rouwperiode zette ik het schrijven aan dit boek voort, goot ik leven in mijn karakters. Er is zo’n aanvechting om toe te geven aan de wanhoop en het verdriet. Maar door te schrijven kon ik mijn thuis weer opbouwen te midden van deze ballingschap.”
In het boek speelt u zelfs met het idee van een ballingschap uit Israël.
„Ja, dat is voor mijn karakters en ook voor mij zelf een nachtmerrie. Het is verbazingwekkend dat Israël het enige land ter wereld is waarvoor dit echt een optie is. Ik ontmoet zo vaak mensen die zeggen dat de wereld beter af zou zijn als Israël zou verdwijnen. Dat geeft me grote zorgen en daarachter proef ik een diepgeworteld antisemitisme.”
Het verhaal gaat grotendeels over het wandelen van het Israëlpad, dat Israëliërs het land beter willen leren kennen. Is het niet ironisch dat die tocht voor Ora het karakter heeft van een afscheid?
„Zeker, ze zegt het zelf ook op de top van de Meron: iedere ontmoeting in dit land is tegelijkertijd afscheid nemen. Wat ze zegt over Ofer is een manier om hem tot leven te brengen, maar ook om over hem te treuren.
In onze verhouding tot dit land en tot elkaar is altijd die dubbelheid. Dit land was bedoeld als thuis en schuilplaats voor Joden, maar het is nu misschien wel de plaats waar we het meeste gevaar lopen. We voelen ons niet comfortabel in alle kamers van dit huis, want er zijn anderen die claimen dat zij de legitieme bewoners zijn en er zijn mensen die van buitenaf proberen in te breken. We hebben nog geen vastgestelde grenzen. Dat is voor mij de Joodse tragedie.”
In uw werk speelt u vaak met het motief van de reis. Waarom?
„Zodra je gaat reizen worden al je vooronderstellingen beproefd. Als schrijver heb ik die energie van de beweging nodig. Dat komt misschien ook doordat ik een groot deel van mijn leven in een kleine kamer doorbreng. Als kind leerde ik in gedachten al te reizen, door het lezen van de boeken van Sjolem Alejchem over de Oost-Europese Joodse wereld. Ik begreep dat er parallelle werkelijkheden waren en dat de toegang daartoe via woorden verliep. Zo werd ik een schrijver.”
In dit boek duiken regelmatig Bijbelse citaten en verwijzingen op. Is de Bijbel belangrijk voor u?
„De Bijbel is voor mij iets heel vitaals en huiselijks. Hij is van mij, of beter: ik ben van hem. Hij is deel van de taal die ik spreek, hij is een bron van associaties voor me.
Ik bestudeer de Bijbel overigens al sinds negentien jaar iedere week, drie uur lang, met nog twee mensen. We hebben net Ezra afgesloten en beginnen nu met Job. De rabbijnse commentaren hebben we bij de hand, maar we concentreren ons op de Bijbeltekst zelf. Ik ben geen gelovige, maar heel Joods en daarom is het voor mij heel natuurlijk om dingen uit de Bijbel op te nemen in mijn werk.”
In de conflictsituatie in Israël speelt religie een belangrijke rol, maar in dit boek is religie de grote afwezige. Waarom?
„Ik weet het eigenlijk niet, maar misschien is religie niet zo belangrijk voor de hele situatie. Je kunt eronder lijden of je erin verblijden, zonder religieus te zijn. Dit verhaal had zonder religie al voldoende drama.”
David Grossman
David Grossman (1954) behoort met Amos Oz tot de grootste Israëlische auteurs van dit moment. In zijn werk schrijft hij over Israël, de Palestijnen en de invloed van de Holocaust op de Israëlische samenleving. Hij is een bekend vredesactivist en schroomt niet de Israëlische politiek grondig te bekritiseren. Tijdens de Tweede Libanonoorlog van 2006 verloor hij zijn zoon Uri.
Een vrouw op de vlucht voor een bericht, David Grossman, vert. Ruben Verhasselt; uitg. Cossee, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 593 6263 5; 688 blz.; € 29,90.
