Het was ergens aan het begin van deze eeuw. Een officier van de Koninklijke Luchtmacht trok een la van zijn bureau open en liet een mapje zien. Daarop stond: Joint Strike Fighter. „Dit mapje”, zei de officier, „wordt een dossier, en dat dossier wordt een kast, en die kast wordt een kamer. Vol met informatie.”Hij kreeg gelijk, die officier. Het project Joint Strike Fighter omvat inmiddels zo veel papier dat staatssecretaris De Vries van Defensie het dossier met een steekkarretje naar de Tweede Kamer moet verslepen. En donderdag kwam er weer een rapport bij. Van de Algemene Rekenkamer. Conclusie: Nederland loopt nog steeds te veel risico met de aanschaf van de JSF.

Eigenlijk heet het toestel F-35 Lightning II. Die naam kreeg het gevechtsvliegtuig bij de onthulling van het eerste exemplaar in juli 2006. De F-35 is een internationaal project waaraan tientallen bedrijven uit acht deelnemende landen werken. De grootste betrokken bedrijven komen uit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Maar ook Nederland is vertegenwoordigd met meer dan twintig bedrijven met een contractwaarde van meer dan 700 miljoen dollar.

De Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed Martin is hoofdontwikkelaar, Northrop Grumman integreert verschillende subsystemen in het vliegtuig. British Aerospace ontwerpt het staartdeel van het vliegtuig. Voor de motoren (de F135 en F136) tekenen Pratt & Whitney en het GE Rolls-Royce Fighter Engine Team.

Nederland heeft al jaren de intentie om 85 JSF’s te kopen, als opvolger van de F-16 die –naar de luchtmacht zegt– aan het eind van zijn Latijn is. Vooralsnog is alleen de aanschaf van één testtoestel goedgekeurd door de Tweede Kamer. En daar was al genoeg over te doen.

Amerika zelf heeft hoog ingezet op de JSF, die de ruggengraat van de luchtmacht moet gaan vormen. Het Pentagon wil ruim 2400 toestellen kopen voor ongeveer 350 miljard dollar. De JSF moet de komende 25 tot 30 jaar niet alleen gaan vliegen bij de luchtmacht, ook de marine en mariniers krijgen hem. De productie van andere straaljagers is stilgelegd ten faveure van de F-35 JSF.

Maar keer op keer komen er kinken in de kabel van dit „duurste militaire project ooit.” De Amerikaanse minister van Defensie, Robert Gates, besloot daarom eerder deze week dat bouwer Lockheed Martin kan fluiten naar een bonus van 614 miljoen dollar. Eerst moet het toestel de hoge verwachtingen gaan waarmaken. De persoon die de leiding had over het JSF-projectbureau, generaal David Heinz, kon zijn biezen pakken.

Het Pentagon is in grote verlegenheid gebracht. Een driesterrengeneraal zou nu de leiding krijgen over het project. Nooit eerder werd zo’n hoge militair aangesteld voor een dergelijke klus. De maatregelen brengen aan het licht wat insiders allang wisten: de ontwikkeling van de JSF wordt geplaagd door een opeenstapeling van problemen.

De straaljager zou een relatief goedkoop toestel worden, maar de budgetoverschrijdingen nemen almaar toe. Persbureau Bloomberg onthulde onlangs dat de prijs per toestel inmiddels 45 procent hoger wordt geschat dan gepland.

Het vliegtuig kampt daarnaast met tal van technische problemen. Zo is de JSF altijd verkocht als een toestel dat onzichtbaar zou zijn voor de radar, maar daarover is grote twijfel ontstaan na een verandering in de vorm van het toestel. Ook zijn er bij testvluchten problemen geconstateerd bij het opstijgen vanaf vliegdekschepen. De JSF zou gaten in het dek van de schepen branden.

Gates gaf deze week toe dat het prestatieniveau „verontrustend” is. Door de noodzaak van extra tests zal het toestel grote vertraging oplopen. Binnen het Pentagon wordt rekening gehouden met een overschrijding van de deadline van 2014.

Lockheed Martin is al begonnen met de productie van de F-35. Dat gebeurt op een 2 kilometer lange productielijn in Fort Worth in de Amerikaanse staat Texas. Dit ondanks het feit dat maar een deel van het uitvoerige testprogramma is afgewerkt.

Analist Winslow T. Wheeler van het Center for Defense Information in Washington begrijpt dat niet. „Eerst vliegen en dan kopen zou veel beter zijn. Nu stapelen de risico’s zich alleen maar op.”