De wereldwijde vloedgolf aan sympathie en steun voor de slachtoffers van de aardbeving in Haïti is niet alleen hartverwarmend, maar bewijst eens temeer de enorme kracht van menselijk mededogen en de emotie. Maar hoe zit het met het nadenken over wat volgt op de nu alles overheersende respons- en herstelfase?Welke maatregelen en investeringen op langere termijn zijn nodig om de veerkracht van zowel mensen als vitale infrastructuur te verbeteren? Waarom moeten we steeds weer dezelfde lessen leren terwijl het recente verleden er vol van zit? Had niet veel van het leed voorkomen kunnen worden, wie heeft z’n verantwoordelijkheden laten liggen en hoe moet het in de toekomst anders? Vele, vele vragen waarop de antwoorden wel degelijk bestaan maar die lang niet altijd in de praktijk gebracht worden.

Hoe komt dat? Enerzijds heeft dit te maken met de vloedgolven van schrik, ontzetting en emotie door het onvoorstelbare leed en de immense verwoesting. We weten allemaal dat je niet zo goed kunt nadenken als je emotioneel bent aangedaan. Als chirurgen zouden gaan huilen tijdens hun werk, zouden er geen operaties meer ten einde gebracht kunnen worden. Huilen mag pas wanneer het werk voorbij is.

Leiderschap

Maar het is ook een kwestie van leiderschap, want helaas maar al te vaak spelen politici en bestuurders tijdens grote rampen in op de emoties van de bevolking om eigen bekendheid en populariteit te vergroten.

Als regeren vooruitzien is maar ministers van Ontwikkelingssamenwerking in Europa nu plots heel veel geld uitgeven aan noodhulp, dan had men ook moeten erkennen dat hun beleid wat het risicomanagement betreft gefaald heeft. Want de risico’s waren wel degelijk van tevoren bekend. Massale investeringen in acute noodhulp betekenen simpelweg dat je te laat bent. Dat moet dus anders.

Maar ook de wetenschappers in hun ivoren torens hebben gefaald om de informatie en de ”lessons learned” –die er wel degelijk zijn– naar buiten te brengen op zo’n manier dat ook niet-wetenschappers er iets mee willen en kunnen doen. Wetenschappelijk gelijk hebben betekent lang niet altijd ook gelijk krijgen. Ook dat moet dus anders.

Kritische vragen dienen niet alleen om de problemen in een helder licht te stellen en verantwoordelijke mensen te beschuldigen, maar ook om oplossingen te bieden waarnaar gehandeld kan worden. We hebben het met z’n allen in het verleden verkeerd aangepakt en moeten het nu dus anders doen.

Als we een klein gedeelte van het zo gul gegeven geld nu eens besteden aan het opzetten van ”Centres of Excellences”? In zo’n structuur of organisatie komen alle lagen van de bevolking bijeen met het doel niet alleen alle geleerde lessen te verzamelen, maar er ook voor te zorgen dat deze gebruikt worden voordat de volgende verbijsterende ramp zich aandoet.

Terugredenerend vanuit de gevolgen die we in Haïti hebben gezien, kunnen we wellicht betere en meer specifieke maatregelen nemen om oorzaken daadwerkelijk te beperken dan wel te elimineren. Hierbij reik ik alvast wat ideeën aan:

Het zijn niet aardbevingen, maar instortende gebouwen die mensen doden, dus kunnen we anders bouwen.

Noodhulp kan in of dicht bij risicovolle gebieden reeds klaarstaan, zodat we niet ongecoördineerd en tegen hoge kosten allerlei middelen hoeven in te vliegen die soms ongebruikt blijven omdat ze niet getransporteerd kunnen worden over wegen die onbegaanbaar zijn.

De lokale vitale infrastructuur, zoals voorzieningen voor energie, transport, voedsel, gezondheid, water, communicatie, tijdelijke behuizing enzovoort, kan echt wel op een zodanige manier ontworpen en gebouwd worden dat zij minder kwetsbaar is.

Bewustwording en zelfredzaamheid van mensen kunnen getraind worden.

In slaap sussen

Deze en andere maatregelen kosten een fractie van al het geld dat nu –nu het te laat is– zal worden besteed aan noodhulp en wederopbouw.

We gaan dus meer denken in scenario’s die beginnen met ”Wat als…?” Er gebeurt een ramp in uw dorp, stad, regio of land – wat zou u dan willen dat de overheid deed en wat zou u zelf (kunnen) doen? En we stoppen met het denken vanuit de gevolgen en sussen onszelf en anderen niet in slaap met: „Ach, het zal toch niet gebeuren.” Want dat dacht iedereen ook in en over Haïti.

De auteur is gasthoogleraar international emergency management aan de George Washington Universiteit in Washington. Hij is betrokken bij een internationaal project, dat ook in Nederland zal worden opgestart, waarbij de bevolking actief betrokken wordt bij het formuleren van conclusies en aanbevelingen die gebaseerd zijn op ”wat als…”-scenario’s.