Nadat een van onze verre voorouders het bordje ”bebouwde kom” plaatste aan de rand van wat eigenlijk bedoeld was als rivierdelta, is zonder enig moment van rust in Nederland gebouwd, verbouwd en herbouwd. Sindsdien zijn „imponerende waterstaatkundige bouwwerken, wonderschone binnensteden en internationaal hooggewaardeerde gebouwen” verrezen, zo stelt de architectuurspecialist Theo van Oeffelt in ”De 75 beroemdste bouwwerken van Nederland”.Veel bouwwerken gaan na korte of lange tijd verloren. Van voor de veertiende eeuw is weinig bewaard gebleven. Daarna komt Nederland in bloei door de handel. Steden groeien en stadsbestuurders investeren flink in „omwallingen, havens, bruggen, vlees- en vishallen, waaggebouwen en, uiteindelijk, ook eigen gerechtsgebouwen en stadhuizen. Vanaf die tijd groeide, zij het nog heel langzaam, de collectie bewaard gebleven gebouwwerken”, analyseert Van Oeffelt in het inleidend hoofdstuk.

Om tot een selectie te komen, maakte de auteur als eerste een groslijst van bouwwerken die in aanmerking zouden komen. Daarna ging hij schrappen tot er 75 overbleven. Van Oeffelt heeft de ‘winnaars’ ingedeeld rond acht thema’s, zoals wonen, werken, verdediging en religie.

Verrassend, maar ook heel terecht, staat het „Hollandse rijtjeshuis” (foto 1) er tussen. „Ruim de helft van de bijna zeven miljoen woningen die in Nederland zijn gebouwd, is een rijtjeshuis. Er komen er nog steeds bij.”

In de categorie ”wonen” selecteerde Van Oeffelt verder onder meer de Amsterdamse grachtengordel, het Rietveld Schröderhuis in Utrecht, het dorp Nagele in de Noordoostpolder en de nieuwe Vinex-wijk Leidsche Rijn bij Utrecht.

Het thema water kan en mag niet ontbreken in een boek als dit. De auteur koos onder meer de rivierdijken (foto 2), de Hollandse Waterlinie, de Afsluitdijk en de Deltawerken bij dit thema uit.

Nederland ligt vol infrastructuur: weg, water, spoor. Van Oeffelt beschrijft de Zeelandbrug, het verkeersknooppunt Prins Clausplein bij Den Haag, maar ook het futuristische geluidsscherm langs de A2 bij Utrecht (foto 3), NS-station Bijlmer en nog meer.

Het thema ”religie” doet Van Oeffelt niet helemaal recht door slechts de hunebedden, de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht, het Valkhof in Nijmegen, de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch, de Domtoren, de Nieuwe Kerk in Delft en de Heilig Landstichting bij Nijmegen te beschrijven. Er is bijna geen open plek in Nederland waarvandaan geen kerktoren zichtbaar is. Bovendien zijn er de laatste eeuw veel architectonisch hoogstaande ontwerpen voor kerkgebouwen gerealiseerd. Die groep ontbreekt.

Van Oeffelt reisde samen met meesterfotograaf Jan Derwig –gespecialiseerd in architectuur– ook langs bouwwerken als het Binnenhof, paleizen, de radiotelescopen van Drenthe, het Concertgebouw in Amsterdam, de Kunsthal in Rotterdam en de Amsterdam ArenA. Het is origineel van de samensteller dat hij daarbij vuurtorens en windmolenparken niet vergat.

Hoogtepunt van de moderne architectuur noemt Van Oeffelt het witte sanatorium Zonnestraal in Hilversum (foto 4).

Aan elk van de 75 bouwwerken worden twee tot vier bladzijden besteed: heldere tekst en veel mooie foto’s. Interessant blijft de vraag welke bouwwerken de Nederlanders over bijvoorbeeld vijftig jaar aan de selectie zullen toevoegen als zij terugkijken naar het eerste decennium van deze eeuw.

De 75 beroemdste bouwwerken van Nederland, Theo van Oeffelt;uitg. Thoth, Bussum, 2009; ISBN 978 90 6868 5183; 256 blz.; € 34,90.