Een „politieke doodzonde”, zo oordeelde GroenLinksleider Halsema. „Heel gevoelig”, zei PvdA-senator De Vries. Volgens politici is het onvolledig of gebrekkig informeren zo ongeveer het ernstigste verwijt dat een kabinet of bewindsman kan treffen.Eerst maar eens de feiten. Op twee punten schoot de informatievoorziening aan het parlement tekort, stelde de commissie-Davids dinsdag. Het kabinet-Balkenende I heeft „geen volledige opening van zaken” gegeven over het verzoek van de Verenigde Staten, op 15 november 2002, om mee te werken aan de opbouw van een militaire macht. Die macht moest Irak dwingen te gehoorzamen aan VN-resolutie 1441, het was een laatste oproep om de massavernietigingswapens uit de weg te ruimen.

Ook op een ander punt schortte het aan de informatievoorziening. De minister van Defensie verzuimde het parlement te melden dat rapporten van de Nederlandse inlichtingendiensten op gespannen voet stonden met uitlatingen van bewindslieden. De inlichtingendiensten hebben zich terughoudender opgesteld over de dreiging die uitging van de massavernietigingswapens die Irak zou bezitten dan de bewindspersonen in hun communicatie met de Tweede Kamer.

Premier Balkenende liet een paar uur na de presentatie van het rapport weten „een ander beeld van de informatievoorziening aan het parlement” te hebben. Hij wees op twee brieven, van 21 november en van 6 december 2002, waarin de Kamer werd geïnformeerd over „onderdelen van het verzoek” van de Verenigde Staten die het kabinet zou uitvoeren.

Die brieven zijn inderdaad verstuurd. Wel bevatten ze een globale weergave van de wensen van de Amerikaanse autoriteiten. Het verzoek zou een bijdrage behelzen „aan de planning ten behoeve van een mogelijk militair optreden voor het geval dat Irak niet of onvoldoende meewerkte aan de uitvoering van resolutie 1441”, zo heet het in de brief van 21 november.

De commissie-Davids plaatst kanttekeningen bij het besluit om niet het gehele verzoek aan de Kamer kenbaar te maken.

Grondwet

Hoe erg is de conclusie van de commissie? Is „geen volledige opening van zaken” hetzelfde als informatie opzettelijk achterhouden?

Nee, zegt prof. mr. J. A. Peters, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Amsterdam. „Het bewust achterhouden van informatie is staatsrechtelijk gezien erger. Dat komt neer op liegen.”

Peters vindt de conclusie van de commissie-Davids „op zichzelf wel ernstig.” Hij wijst op de informatieplicht van de regering, zoals die in 1848 al is vastgelegd in de Grondwet.

In artikel 68 staat dat ministers en staatssecretarissen de „door een of meer leden verlangde inlichtingen” dienen te geven. In principe moeten bewindslieden dus op alle gestelde vragen antwoord geven. Er is één uitzondering: als „het belang van de staat”, zoals de nationale veiligheid, in het geding is, mogen kabinetsleden de kaken op elkaar houden.

Peters: „Het kabinet mag zich, als het bepaalde informatie niet op straat wil hebben, beroepen op de veiligheid van de staat. Vertrouwelijke informatie kan in dat geval aan de zogeheten kamercommissie stiekem, bestaande uit de fractievoorzitters, worden meegedeeld. Maar dat is in deze zaak niet gebeurd. De regering kan zich niet nu alsnog op die staatsveiligheid beroepen.”

Aftreden

De vraag blijft of het kabinet tekort geschoten is. Met andere woorden: wie heeft nu gelijk, de commissie-Davids, die constateert dat het kabinet onvolledige informatie heeft gegeven, of Balkenende, die stelt dat de Kamer wel correct is geïnformeerd.?

„Dat is vooral een politieke vraag”, zegt Peters. Het parlement, de controleur van de macht, bepaalt of het nog voldoende vertrouwen heeft in de verantwoordelijke bewinds­lieden. Lijstjes met criteria zijn er niet. „Het is een puur politieke afweging.”

Dat verklaart waarom de ene bewindsman in het verleden wegkwam met een grote blunder en de ander moest opstappen vanwege een kleine nalatigheid.

Zo bleek uit de parlementaire enquête in 1984 naar de RSV-affaire dat minister van Economische Zaken Van Aardenne de Tweede Kamer niet had ingelicht over staatssteun die hij had verleend aan de RSV-werf. Hij hoefde toch niet te vertrekken.

Korthals, minister van Defensie, zag zich in 2002 wel genoodzaakt op te stappen naar aanleiding van de conclusies van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. In het rapport concludeerde de commissie dat hij de Kamer „onjuist” had geïnformeerd.

Eind 2005 bleek dat minister Verdonk voor Vreemdelingenzaken en Integratie de Tweede Kamer onjuist en onvolledig had geïnformeerd over uitgeprocedeerde Congolese asielzoekers. Onder Verdonks verantwoordelijkheid werd aan Congolese autoriteiten informatie verstrekt over de asielzoekers, wat direct en voorspelbaar levensgevaar voor de teruggekeerde asielzoekers opleverde. De oppositie eiste het aftreden van de minister. Verdonk bleef zitten.

Wie de parlementaire enquêtes en onderzoeken van de achterliggende decennia naloopt, ziet dat zij bijna allemaal constateren dat de Kamer in bepaalde opzichten gebrekkig is voorgelicht. Of het nu gaat om de Bijlmerenquête, de RSV-enquête of het onderzoek naar de besluitvorming over de Betuwelijn, „onvolledige geïnformeerd” is een terugkerend refrein.

In de naoorlogse parlementaire geschiedenis heeft echter nog nooit een minister-president of kabinet hoeven aftreden vanwege een onvolledige informatievoorziening. Zo’n vaart zal het nu dus ook wel niet lopen. Peters: „Maar dan moet premier Balkenende tijdens het politieke debat over een paar weken nog wel heel goed uitleggen wat hij precies bedoelt met de zin: Wij hebben een ander beeld van de informatievoorziening dan door de commissie-Davids is geschetst.”