Hoofdpersoon Pjotr verliest in juni 1941 zijn ouders en komt in een „ellendig weeshuis” terecht. Vanwege zijn ‘perfecte’ uiterlijk valt hij op en wordt hij de ”sterpupil” van het huis. Daardoor komt hij in aanmerking voor adoptie en vertrekt hij van het tehuis in Warschau naar Berlijn. Daar wordt de dertienjarige Pjotr, nu Peter, opgenomen in de familie Kaltenbach.De vader, professor Kaltenbach, is een expert op het gebied van rassenzuiverheid. Hij beschouwt Peter algauw als een eigen zoon. Peter gaat naar school en net als zijn klasgenoten sluit hij zich aan bij het Deutsches Jungvolk, de voorloper van de Hitlerjugend. Daar voelt hij zich prima thuis, totdat hij een paar gebeurtenissen meemaakt die hem aan het denken zetten.

Als Poolse jongen voelt hij zich betrokken bij zijn volk en hindert het hem dat Polen stelselmatig gekleineerd worden. Het bloed kruipt dan ook waar het niet gaan kan en hij geeft een Poolse arbeider zijn brood. Met deze daad zet hij iets in gang wat niet meer te stoppen valt.

Groeiende kritiek

Peter leert Anna Reiter kennen, een opvallend meisje. Ze gaan steeds meer met elkaar om, ontmoeten elkaar in de bibliotheek en op den duur ook bij Anna thuis. Daar luisteren ze stiekem naar de BBC-radio. Inwendig groeit de kritiek op Hitler en het Duitse rijk, maar in het gezin Kaltenbach kan Peter niet anders dan zich conformeren. De spanning groeit.

Anna blijkt radicaler en weet van een dansfeest op een geheime locatie. Samen met Peter wil ze daar naartoe en met de ”swingjongeren” meedoen. De Hitlerjugend verstoort het feest en Peters vriend Segur wordt in elkaar geslagen. Gelukkig kunnen Peter en Anna nog ontsnappen.

Ondanks de nare gevolgen van het feest gaan Peter en Anna op de ingeslagen weg voort. Alleen bij Anna’s ouders kunnen ze nog zichzelf zijn. Tot overmaat van ramp komt professor Kaltenbach te weten dat Peter Joodse voorouders heeft. Hij moet gesteriliseerd worden om zijn Duitse volksgenoten van „verdergaande Joodse smetten” te vrijwaren. Met dat schrikbeeld voor ogen én de problemen bij de familie Reiter staat Peters besluit vast: hij moet nazi-Duitsland verlaten. Maar dat valt niet mee…

Grotesk

Paul Dowswell heeft voor zijn boek een aantal interessante ingrediënten gekozen. De bronnen die hij ervoor geraadpleegd heeft, verantwoordt hij op de laatste pagina’s van ”Ausländer”. Ongetwijfeld is Dowswell gefascineerd door de gebeurtenissen in nazi-Duitsland; hij betitelt ze terecht als extreem en grotesk. Maar fascinatie op zich en het verzamelen van interessante gegevens leveren nog niet een goed boek op. Dat vereist kennis van het ambacht en dat mist de schrijver helaas.

Zijn stijl laat veel te wensen over. Een zin als „Boosheid welde op in zijn binnenste” wordt gevolgd door een opmerking in een heel andere stijl: „Hij geneerde zich rot”. Ook de zinsbouw rammelt. Peters leermeester beschrijft Dowswell als volgt: „Een geduldige leermeester ook, die hem leerde een koe te melken, een onwillige dieselmotor te repareren en het verschil te kennen tussen een eik en een lariks, en honger hadden zij nooit geleden.” Als professor Kaltenbach in zijn werkkamer zit, neemt hij het volgende waar: „De geur van pas gemaaid gras van buiten mengde zich met die van met bleek geboende laboratoria en van het formaldehyde van de potten menselijk weefsel die vanochtend uit een van de kampen waren aangekomen.” Hoe zou dat toch ruiken?

Spannend

Verder grossiert Dowswell in adjectieven: het vreselijke weeshuis, de vlezige armen, Peter staat „rillend in de kille noordenwind.” Dat laatste is inhoudelijk overigens ook merkwaardig, want het is hartje zomer. Daarnaast valt een aantal fouten op: Kaufhaus des Westerns, het leven nam haar gewone gang, volgende in plaats van volgenden enzovoorts. Wellicht is de vertaler hier debet aan.

Ondanks de genoemde kritische kanttekeningen –er zijn er meer te noemen– zal dit boek zijn weg wel vinden. Jonge lezers storen zich meestal niet aan een minder gelukkige opbouw of slechte stijl. Het boek is spannend, de hoofdpersoon is een tiener en ”Ausländer” is geen doorsnee-oorlogsboek. Jan Terlouw heeft het boek aangeraden vanwege de inhoud; het zou interessant zijn hem nog eens op andere aspecten te bevragen.

N.a.v. ”Ausländer”, door Paul Dowswell; uitg. Callenbach, Kampen, 2009; ISBN 978 90 266 1648 8; 304 blz.; € 20,90.