Het Salamanca Statement van de Unesco, dat in 1994 werd ondertekend door de toenmalige minister van Onderwijs Ritzen, verplicht zowel ontwikkelde landen als ontwikkelingslanden ertoe volledige en kwalitatief hoogwaardige onderwijskansen te bieden aan kinderen met een beperking.Uit de verklaring wordt duidelijk dat inclusief onderwijs een grondhouding is, geen systeem. Onder meer is vastgesteld dat ieder kind unieke eigenschappen, interesses, mogelijkheden en leerbehoeften heeft. En dat –aansluitend– opleidingen moeten worden ontworpen en onderwijsprogramma’s ingevoerd die rekening houden met deze eigenschappen en leerbehoeften.

Kinderen die een specifieke onderwijsbehoefte hebben, dienen toegang te krijgen tot reguliere scholen. Scholen moeten hen opnemen in een kindgericht pedagogisch klimaat dat in staat is aan hun specifieke behoeften tegemoet te komen.

Afwijkend beeld

De realiteit van het hedendaagse Nederlandse onderwijs laat echter een afwijkend beeld zien. Mensen met een beperking zijn sterk afhankelijk van het aanbod in zorg en onderwijs.

Wanneer een reguliere school niet in staat is iemand met een beperking kwalitatief en volledig onderwijs te leveren of te voldoen aan de specifieke onderwijsbehoeften van de leerling, past het kind niet.

De vraag dringt zich dan ook op of met de verplichting tot het inclusief onderwijs niet aan de verkeerde kant is begonnen. Met andere woorden: het grootste deel van de werkvloer is (nog) niet toe aan toe aan inclusief denken. Er is een schroom om het onbekende tegemoet te treden.

Onderwijs- en attitudeveranderingen kunnen slechts succes hebben als mensen op de werkvloer een betekenisvolle en centrale plaats innemen. Zolang denkmodellen van bovenaf worden opgelegd, zal de weerstand van het grondvlak voorkomen dat er daadwerkelijk effectieve verbetering plaatsvindt.

Om inclusief onderwijs vanaf de werkvloer te stimuleren moeten we af van het denken in Cito-toetseisen en meer nadruk leggen op de mogelijkheden en leerbehoeften van leerlingen. De inspectie moet controleren op verantwoordelijkheidsbesef en professionalisering van scholen, meer nog dan op de cognitieve ontwikkeling van leerlingen.

Ouders hoeven niet meer te vechten voor de rechten die hun kinderen reeds hebben. Als het (wetenschappelijk) testen van kinderen exclusiviteit in de hand werkt, zal de test getoetst moeten worden aan zijn doelstelling.

Onderwijzers hebben niet het recht om kinderen te weigeren. Zij hebben wel recht op voortdurende ondersteuning en professionalisering.

Onder de loep

Inclusief onderwijs start reeds op de lerarenopleiding. Elke afgestudeerde student dient zich verder te bekwamen in de gebieden waar een inclusieve school met een grote diversiteit aan leerlingen behoefte aan heeft.

Hij of zij wordt daarmee een intern adviseur voor het team en de ouders. De kosten van een deel van de huidige externe professionals kunnen aangewend worden voor deze persoonlijke professionaliseringsslag.

Onderzoek in met name het buitenland heeft meer dan afdoende het nut van inclusief onderwijs aangetoond. Het welbevinden en de cognitieve ontwikkeling van de andere kinderen in de klas heeft er niet in het minst onder te lijden, zo blijkt. Tegelijk blijft het zo dat voor sommige leerlingen kleinere en specifieke klassen zullen moeten blijven. In verschillende landen wordt deskundigheid binnen het speciaal onderwijs uitgeleend aan het reguliere onderwijs.

Het zou mooi zijn om het Nederlandse onderwijs- en dienstverleningssysteem onder de loep te nemen en het eens flink op te schudden. Vooral identiteitsgebonden scholen dienen hun missie van inclusiviteit te verstaan. Identiteit zal, op Bijbelse gronden, nooit exclusiviteit in de hand mogen werken.

Er is vijftien jaar gediscussieerd over de definitie van het begrip inclusie. Laat het nu, in navolging van sommige goede voorbeelden, ook binnen het reformatorisch onderwijs handen en voeten mogen krijgen.

De auteur is beleidsmedewerker bij Helpende Handen, een reformatorische netwerkorganisatie voor mensen met een levenslange of langdurige beperking.