Vrijheid voor Oost-Europa
Het onmogelijke bleek op 9 november 1989 toch mogelijk. De onneembaar gewaande, betonnen Berlijnse Muur vergruisde. Enkele honderden kilometers naar het westen werd het zwaar bewaakte IJzeren Gordijn met een ruk door het Duitse volk weggeschoven. Er trad een soort domino-effect op. Het ene regime na het andere viel. Oost-Europa kreeg de vrijheid waar het ruim veertig jaar had gesnakt.
De kerken in Oost-Duitsland speelden een belangrijke rol bij het mobiliseren van het volk. Dat was opvallend. In de DDR leidden de kerken jarenlang een kwijnend bestaan. Mede door de godsdienstpolitiek van de communistische machthebbers liet veruit de meerderheid van de burgers de kerk voor wat zij was. Kerkgang had zo zijn consequenties. Wie als jongere in een christelijke gemeente actief was, kon zijn kansen op goede scholing wel vergeten. Wie als oudere geregeld naar de kerk ging, behoefde er niet op te rekenen carrière te maken.Toen echter de nood aan de man kwam, de repressie bijna ondraaglijk werd, namen DDR-burgers op verschillende plaatsen toch hun toevlucht tot de kerken. Daar gaven ze lucht aan de opgekropte spanning. De kerk was een vrijplaats.
De Wende, die in het najaar van 1989 plaatshad, bracht vrijheid voor burgers en voor kerken. Christelijke leiders, die jarenlang onder moeilijke omstandigheden het kerkelijke leven in stand probeerden te houden, hoopten dat de nieuwe tijd ook nieuwe kansen voor hen bood. Was het christen-zijn voorheen niet zonder risico, er waren na de val van de Muur geen belemmeringen om je aan te sluiten bij een kerkelijke gemeente. Sommige predikanten hoopten op een grote opwekking.
Na twintig jaar zeggen kerkleiders nu dat ze teleurgesteld zijn. Van een massale terugkeer naar de kerk is geen sprake geweest. Eerder het tegendeel is waar. De secularisatie blijkt diepgeworteld te zijn. Op veel plaatsen in bijvoorbeeld Oost-Duitsland en Tsjechië of Hongarije leidt de kerk nog een even kwijnend bestaan, zo niet kwijnender.
Voorgangers van diverse kerken in Oost-Europa constateren nogal eens dat de vrijheid waarnaar hun landgenoten verlangden niet een geestelijke vrijheid was, maar een materiële. Schrijnend is dat ze daarbij opmerken dat het westen na de Wende gevaarlijker was voor de geestelijke volksgezondheid van hun land dan voor 1989. „Onze mensen hebben sindsdien niet van West-Europa geleerd hoe goed het is in vrijheid God te dienen, maar hoe plezierig het is te genieten van luxe”, zei een Oost-Duits predikant eind vorige week tijdens een herdenkingsbijeenkomst in Leipzig.
Jarenlang hebben allerlei organisaties Bijbels en christelijke lectuur naar christenen in Oost-Europa gebracht. Dat moest in het geheim gebeuren en vroeg veel van de koeriers. Na de Wende behoefde dat niet meer. Maar de import richting het oosten kwam toen pas goed op gang. Niet van goede lectuur. Het westen bracht het oosten geestelijke armoede. De herdenking van de Wende is voor het oosten een dag van vreugde, voor het westen zou het tot schuldbesef moeten leiden. Was er niet meer te bieden, ook door de kerken?
