Ze liep zelf, met een hoed op, de Middelburgse kerken af. „Ik dacht: als je wilt begrijpen wat er speelt, als je wilt begrijpen waarom de kerk zo belangrijk is in het dagelijks leven van veel bevindelijk gereformeerden, moet je toch een paar keer in de kerk geweest zijn. Maar ik zeg er meteen bij: het was niet meer dan een glimp. Voor een antropologisch onderzoek moet je zeker twee jaar meegaan naar de kerk.”Haar onderzoekers, de studenten, hadden allen affiniteit met hun onderzoeksobject. „Ze hebben wel een wisselende kerkelijke achtergrond, maar komen wel allemaal uit orthodox-protestantse kring. Daardoor konden ze me behoeden voor de ergste fouten.”

Het standpunt over homo’s onder refo’s is veel harder dan dat over vrouwen in de politiek, constateert u. Hoe komt dat?

„Wat wij hebben gehoord en opgetekend is dat de Bijbel over de politieke participatie van vrouwen weinig eenduidig is. Veel vrouwen zeggen: Je hebt toch ook Deborah gehad, en andere vrouwen die politieke functie bekleedden?

En niet alleen vrouwen zeggen dat: zelfs SGP-voorzitter Kolijn en fractievoorzitter Van der Vlies laten ruimte voor een verandering van het vrouwenstandpunt. Over homo’s wordt daarentegen veel eenduidiger gedacht, omdat de Bijbel daar ook eenduidig over spreekt.”

Alleen een Bijbels argument kan veranderingen bewerkstellingen in de reformatorische gezindte?

„Zo scherp wil ik het niet stellen. Mensen zijn daar wel gevoeliger voor, maar ook het kennen van mensen met homoseksuele gevoelens kan een verandering in het denken over homo’s teweegbrengen. Wat niet werkt, is als een organisatie als het COC een wijziging van standpunten probeert te forceren.”

Refo’s zetten dan hun hakken in het zand?

„Dat is inderdaad sterk het effect dat wij hebben gezien. Kijk naar de rechtszaken over het vrouwenstandpunt van de SGP: het Clara Wichmann Instituut heeft daarmee een averechts effect behaald. Een deel van de bevindelijk gereformeerden is door die rechtszaken juist minder ruimte gaan zien voor vrouwen in de politiek. Ik denk dat dit ook voor homoseksualiteit geldt. De zaak Emst moet nog voorkomen, maar RefoAnders en Contrario merken nu al dat alle ophef werkt als een stoomwals. Dan maar geen bijeenkomst over homo’s in de gereformeerde gezindte, denken velen vervolgens. Voor je het weet zitten we op een hellend vlak en staan we met z’n allen op een boot in de Amsterdamse grachten.”

Hoe reageren refo’s overwegend als ze geconfronteerd worden met tegenstand?

„We hebben vier reactiepatronen opgesteld. Twee daarvan komen steeds terug: die in de richting van het verstard isolement aan de ene kant en een dialogische reactie waarbij de eigen standpunten minder vast staan aan de andere kant.

Het uitdragen van het eigen standpunt komt het minst voor. Proberen uit te leggen wat je in de Bijbel leest en wat dat betekent voor de bredere maatschappij: als er één reactie ondervertegenwoordigd is, is het wel die. Via de eigen kranten zoals het Reformatorisch Dagblad gebeurt dat wel, maar die zijn vooral voor de eigen gezindte bedoeld.”

Zijn bevindelijk gereformeerden dus te veel naar binnen gericht?

„Dat is een normatief oordeel. Veel bevindelijk gereformeerden weten prima wat er leeft, constateerden wij. Gewone huisvrouwen uit Arnemuiden en ‘s-Gravenpolder zijn heel goed geïnformeerd over de discussie rond homoseksualiteit.

Ik constateer wel dat de uitleg naar buiten weinig voorkomt en tegelijkertijd dat er in de bredere samenleving weinig kennis van en begrip voor deze groepen is. Misschien is meer uitleg dus gewenst, ja. En dat kan lastig zijn. Televisie is in de maatschappij een erg belangrijk medium. Als je tv afwijst, is het uitdragen van je eigen standpunten via die weg dus al uitgesloten.”