”Opstand”
Auteur: Reg Grant
Uitgeverij: Mozaïek, Zoetermeer, 2002
ISBN 90 239 9067 6
Pagina’s: 342
Prijs: € 20,90. Wie in het spoor van Maarten Luther wil gaan, kan in Duitsland zijn hart ophalen. Diverse Luther-gedenkplaatsen en Luther-standbeelden getuigen nog steeds van zijn leven en werken. Wie het niet zo ver wil zoeken, kan natuurlijk volstaan met het lezen van een van de vele boeken over deze grote reformator. Recent is hier weer een nieuwe historische roman aan toegevoegd. In ”Opstand” geeft Reg Grant op een spannende maar oppervlakkige manier een indruk van de turbulente tijd van de Reformatie. Soms lijkt in dit boek de historie overvleugeld te worden door de fictie.

In ”Opstand” spelen diverse historische en fictieve personages een rol. Natuurlijk wordt een aantal bekende gebeurtenissen uit het leven van Maarten Luther aan de orde gesteld. Het boek zet in met een wat onwerkelijke omschrijving van het onweer waarbij de jonge Maarten „geraakt door de bliksem” aan de heilige Anna belooft om monnik te worden. Als monnik begint hij te twijfelen aan de werkzaamheid van aflaten. Deze twijfel mondt uit in de 95 stellingen die hij op 31 oktober 1517 bevestigt aan de Slotkapel van Wittenberg.

In zijn verdediging daarvan voor kerkelijke en politieke leiders stelt Luther steeds weer het gezag van de Heilige Schrift boven het gezag van de paus. Dat wordt hem niet in dank afgenomen. Hij wordt vogelvrij verklaard. Dan volgen zijn ontvoering naar de Wartburg en zijn terugkeer naar Wittenberg, waar hij zich voornamelijk bezig lijkt te houden met het bezweren van een opstand van de boeren, die hij met zijn opvattingen veroorzaakt zou hebben.

Behalve Maarten Luther is ook de fictieve Jonathan Reuchlin een hoofdpersoon in ”Opstand”. Zijn geliefde Elisabeth is verloofd met Elias Sklaar. Elisabeth verdwijnt echter spoorloos als haar ouders haar een huwelijk met Sklaar opdringen. Sklaar besteedt vervolgens de rest van zijn leven aan het zoeken van Elisabeth. Jonathan berust in haar verdwijning. Hij wordt monnik en komt in aanraking met Luther.

Zowel Sklaar als Jonathan duiken (soms wel heel toevallig) steeds weer op in het leven van Elisabeth. Ten slotte vinden Jonathan en Elisabeth elkaar definitief.

Tovenarij
Ook diverse andere personages komen tijdens het lezen steeds weer naar voren. Verschillende kerkelijke en politieke hoogwaardigheidbekleders strijden allen hun eigen strijd. In de loop van het verhaal duikt ook steeds een oud boek op over sterrenkunde en tovenarij. In dit boek zou voorspeld zijn dat Maarten Luther het Duitse volk naar de vrijheid zou leiden en dat hij het zwaard op zou nemen om voor de armen te vechten. Luther zelf hecht overigens geen geloof aan deze voorspelling.

Op een lijst voorin het boek staan de 28 (!) belangrijkste personen die in ”Opstand” voorkomen. In de eerste vier hoofdstukken worden al vier verschillende verhaallijnen gepresenteerd. Deze veelheid aan personages en verhaallijnen komt de diepgang van de roman niet ten goede. Verschillende gebeurtenissen komen wel naar voren, maar naar een beschrijving van de (innerlijke) ontwikkelingen in de diverse personen zoek je vrijwel tevergeefs.

Ook de opvattingen van de hoofdpersoon Maarten Luther worden erg oppervlakkig beschreven. Daarbij komt zijn gedrag niet altijd even sympathiek over. Luther was geen heilige en in een roman mogen de verschillende kanten van zijn karakter zeker naar voren komen. Maar het gaat bijvoorbeeld wel ver om de reformator „met zijn armen hoog boven zijn hoofd - het gebaar van een Duitse infanterist die de strijd had overleefd” de Rijksdag te Worms te laten verlaten.

Stormachtig tijdperk
Reg Grant geeft in ”Opstand” inzicht in een aantal kerkelijke en politieke spanningen en conflicten uit de periode 1505-1526. Het boek bevat een spannend verhaal, waarin een idee gegeven wordt van verschillende aspecten van dit stormachtige tijdperk. Maar het is de vraag of in ”Opstand” echt een betrouwbaar beeld van Luther geschetst wordt. Bovendien is het jammer dat met name de menselijke factoren die in deze tijd een rol speelden naar voren komen.