De werkgroep werd opgericht binnen de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties en bestudeert voorstellen om de slottekst van de VN-conferentie tegen racisme, rassendiscriminatie, xenofobie en verwante vormen van onverdraagzaamheid in de praktijk te brengen.

De groep van West-Europese en andere landen heeft als enige geen expert voor het panel aangemeld. Oost-Europa, Afrika, Azië en Latijns-Amerika deden dat wel. Aan de discussies binnen de werkgroep nemen wel vertegenwoordigers deel van Finland, Ierland, Frankrijk en Griekenland, maar dat gebeurt strikt in naam van de respectievelijke nationale regeringen, niet als vertegenwoordigers van de Europese Unie.

De experts kwamen een eerste keer samen in november zonder vertegenwoordiger van de industrielanden. De werkgroep beklaagde zich over het gebrek aan participatie en verzekerde dat de aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de rijke landen een verrijking van de debatten zou betekenen. Volgens de AICT, een niet-gouvernementele organisatie met als standplaats New York, willen de westerse landen de geloofwaardigheid van de werkgroep in het gedrang brengen.

De werkgroep is een uitloper van de VN-conferentie tegen racisme die in september 2001 werd afgesloten met de Verklaring van Durban. Een gevoelig thema in Durban was de discussie over mogelijke schadevergoedingen voor de nazaten van slachtoffers van slavernij en transatlantische slavenhandel. Nadat de Verenigde Staten en Israël Durban hadden verlaten in verband met de „anti-Israëlische stemming”, onderhandelde de Europese Unie onder Belgisch voorzitterschap over een compromistekst met de Afrikaanse landen. Daarin staat dat slavernij een misdaad tegen de mensheid is „en altijd als dusdanig beschouwd had moeten worden.” Die formulering lijkt te impliceren dat het begrip ”misdaad tegen de menselijkheid” niet retroactief kan worden toegepast op de slavenhandel in de zeventiende tot de negentiende eeuw.

Het AICT heeft bedenkingen bij de rol van Sergio Vieira de Mello, de hoge VN-commissaris voor de mensenrechten, omdat die te zeer onder de invloed zou staan van Europa en de Verenigde Staten. De organisatie waarschuwt dat deze landen zich op de volgende zitting van de VN-Mensenrechtencommissie zullen verzetten tegen een uitbreiding van het mandaat van de werkgroep van experts.

De Aziatische expert, George Jabbour, heeft zich tot nog toe beziggehouden met mogelijke herstelbetalingen aan de nazaten van slachtoffers van slavernij. Hij identificeerde drie groepen van betrokkenen: de nazaten van slaven, de nazaten van slavenhandelaars en -eigenaars en nationale staten.

Voor Europa en de Verenigde Staten zijn compensaties onbespreekbaar omdat zij de transatlantische slavenhandel als een afgesloten zaak beschouwen. Anders zou Frankrijk Italië kunnen aanklagen voor de veldtocht van Julius Caesar en de rest van Europa Scandinavië voor de rooftochten van de vikingen, zo luidt een vaak gehoord argument. Een ander populair verweer is dat ook heel wat Afrikanen en Arabieren zich hebben verrijkt aan de handel in Afrikaanse slaven.

Jabbour haalt niettemin enkele historische voorbeelden aan van herstelbetalingen. In het verleden werden vreemd genoeg niet de slaven, maar de slaveneigenaars vergoed voor het verlies van hun ’eigendom’. Toen Haïti onafhankelijk werd van Frankrijk, werd het verplicht 100 miljoen toenmalige Franse franken te betalen aan zijn kolonisator. Na afloop van de Amerikaanse Burgeroorlog daarentegen beloofde de regering aan elke vrijgelaten slaaf ”40 acres and a mule” (16 hectare en een muilezel). Een recenter voorbeeld is de schadevergoeding van Joodse en andere slachtoffers van de holocaust door de Duitse regering en Zwitserse banken.