De boodschap van Bos, premier Balkenende en ook van koningin Beatrix was dinsdag bijzonder somber. De financiële crisis die precies een jaar geleden in de Verenigde Staten uitbrak en de hele wereld in een recessie dompelde zal voor Nederland nog jarenlang overheidstekorten opleveren. En ook de burger gaat dat voelen, zei koningin Beatrix in haar dertigste troonrede.„Mensen verliezen hun baan, het aantal faillissementen neemt snel toe, jarenlang opgebouwde vermogens slinken en de overheidsfinanciën vertonen onvermijdelijk grote tekorten. De gevolgen zullen nog lang gevoeld worden", aldus het staatshoofd tegenover de verzamelde Staten–Generaal in de Ridderzaal.

Volgend jaar valt de schade voor de burger nog mee. De koopkracht daalt dan weliswaar gemiddeld met een kwart procent, maar door de forse stijging in dit jaar, ontstaat de vreemde situatie dat de gemiddelde Nederlander aan het einde van de crisis een betere koopkracht heeft dan aan het begin. Dat geldt niet in een op de twaalf huishoudens die volgend jaar getroffen worden door werkloosheid. Daar vallen zware klappen.

Die vallen er ook in het huishoudboekje van de overheid. Het begrotingstekort explodeert volgend jaar naar 6,3 procent, waar eerder nog gerekend werd met een kleine plus. Per saldo gaan de overheidsfinanciën er met 36,5 miljard euro op achteruit. De totale staatsschuld loopt volgend jaar op naar 381 miljard euro, 66 procent van het bruto binnenlands product, omgerekend 23.000 euro per Nederlander.

Bos gaf dinsdag aan dat er internationaal steeds meer tekenen zijn van economisch herstel, maar daar moeten niet meteen wonderen van verwacht worden. Zelfs als Nederland het groeitempo van 2 procent per jaar weer terug weet te vinden, zal het tekort nog met 35 miljard euro per jaar toenemen.

Het kabinet is daarom tot de conclusie gekomen dat fundamentele hervormingen nodig zijn. Het zet topambtenaren aan het werk om op twintig beleidsterreinen te zoeken naar bezuinigingsmogelijkheden die per terrein de 20 procent moeten overschrijden. Dat biedt een palet van minimaal 40 miljard euro waar elke politieke partij zijn eigen voorkeur in kan bepalen. Het is tevens bruikbaar basismateriaal voor de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen in aanloop naar de volgende Tweede Kamerverkiezingen.

Maar eerst gaat het kabinet het komende jaar nog voor 4,2 miljard euro extra in de economie steken om de recessie sneller te beëindigen. Als dat gelukt is volgen in 2011 bezuinigingen voor 1,8 miljard euro. Dat zal nog kruimelwerk blijken te zijn bij de miljardenbezuinigingen die in de jaren daarna nodig zijn.