Wanneer komen we eens af van het misplaatste woord achterban? Van tijd tot tijd duikt het op als er kwesties zijn, zoals recent rondom de EO. Volgens Van Dale staat het allereerst voor „van ver gehaalde helpers, van overal opgetrommeld publiek.” Publiek dus! Dat doet denken aan een voetbalwedstrijd. Daar zit publiek op de tribune, joelend als het niet goed gaat, juichend als er gescoord wordt.Het gevaar is niet denkbeeldig dat het ook in christelijke kring die afgeplatte, om niet te zeggen platvloerse betekenis krijgt. De ”achterban” komt in het geweer als leiders het niet goed doen of verkeerde inschattingen maken. En soms gaat het daarbij heel werelds toe.

Als ik even bij het speelveld blijf, dan kent men daar wel een achterhoede. Maar die vormt met de voorhoede en het verbindende middenveld een eenheid. Allen nemen deel aan de strijd. Achterhoede wordt omschreven als „deel van het leger of een legerkops, dat bestemd is voor veiligheid in de rug te waken.”

Wastobbe

Zo is er ook binnen de kerk door de eeuwen heen sprake van achterhoede en voorhoede. Met voorhoede bedoel ik dat er mensen zijn die op vooruitgeschoven posten, in kwetsbare posities staan. Ze hebben ruimte nodig, maar ook rugdekking. De bekende dogmaticus Herman Bavinck zei ooit dat hij zich moest bezighouden met zaken waarmee „de vrouw aan de wastobbe” zich niet hoefde af te matten. Er zijn mensen nodig die bij nieuwe ontwikkelingen in de samenleving geroepen worden tot het betreden van onbetreden paden op het terrein van de ethiek. Anderen zijn geroepen vertrouwde posities theologisch, kontekstueel te herijken. Evangelisten moeten pionieren op vooruitgeschoven posten. Sommigen betreden een nieuw taalveld. En hoewel de wereld steeds meer een groot dorp is, maakt het nog altijd verschil of men geroepen wordt op plekken die voorposten van secularisatie zijn of daar waar vertrouwde kaders nog overeind staan.

De eeuwen door zijn er mensen geweest die vertrouwde kaders achter zich moesten laten, soms grenzen moesten overschrijden om vruchtbaar te kunnen zijn in de dienst van het Evangelie. Zoals ook de praktijk is op de zendingsvelden. Als het maar niet los van de achterhoede gebeurt.

Prachtig is wat we lezen in Psalm 68. „De buit van het overwonnen land, viel zelfs de vrouwen in de hand, schoon niet mee uitgetogen.” Calvijn zegt hierbij dat „niet slechts het krijgsvolk beladen met buit” van de strijd terugkomt maar dat „zelfs zwakke, vreesachtige vrouwen” in die rijke buit gingen delen. Vrouwen gingen soms zelfs voorop in de lofzang (Ex. 15:20, 1 Sam. 18:6).

De kerk wordt wel genoemd het bruggenhoofd van het Koninkrijk Gods in de wereld. Ze is in een geestelijke strijd gewikkeld. Daarin zijn voortrekkers en thuisblijvers samen betrokken. Niet iedere apostel heeft als Paulus letterlijk op de Areopagus gestaan, niet iedere apostel moest Rome of Athene aandoen. Niet iedere apostel heeft het getuigenis met de dood moeten bekopen. Er zijn er ook in Jeruzalem gebleven. Maar allen samen waren ze apostolair dienstbaar, complementair.

Harnas

Ik schrijf het bovenstaande niet zonder oorzaak. Soms wil men voortrekkers persen in een harnas waarin ze niet kunnen gaan, door hen door louter traditie bepaalde beperkingen op te leggen; op evangelisatieposten, in de media, in de politiek met het meedragen van verantwoordelijkheid, bij het aangaan van uitdagingen in onze door en door geseculariseerde cultuur, op plekken waar gevestigde kerken (nagenoeg) leeggezogen zijn.

Soms is er meer argwaan van een achterban dan gebed en meeleven van een geestelijke achterhoede. Soms valt te constateren dat velen nog lang niet echt doordrongen zijn van de diepte van de secularisatie. En dan ook niet delen kunnen in dankbaarheid over de zegen.

Maar er is ook een andere kant: een voorhoede die losweekt van de achterhoede. Men voelt zich vrij en ongebonden, los van traditie en van verworvenheden uit het verleden. Dan wordt soms ook neerbuigend over achterhoedegevechten gesproken. Ook dan bezigt men het woord achterban, de lastige achterban wel te verstaan. Alsof die als achterhoede niet gelijkwaardig mede betrokken is en de vinger aan de pols van het Woord mag houden.

Uitvalsbasis

De seculiere media hebben zich recent doldriftig geworpen op de ontwikkelingen bij de EO. Dan werden voorhoede en ”achterban” tegen elkaar uitgespeeld. Het is geen goed teken als de voorhoede in een goed blaadje komt te staan bij die media en de achterhoede zo ongeveer als achterlijk wordt aangemerkt. Ik las zelfs van ”grachtengordelchristendom”, een aanduiding die kennelijk ook binnen de kerken opgeld gaat doen voor een soort christelijke elite op voorposten. Want alleen daar zou aan de fronten worden gestreden.

Leidinggevenden op voorposten mogen zich er echter van bewust zijn dat ze alleen maar kunnen en mogen functioneren dankzij een meedragend, meelevend en meebiddend thuisfront. Wantrouwen aangaande voortrekkers kan tot uitblussen van de Geest leiden, Die soms nieuwe wegen baant. Minachting van de achterhoede kan verachtering in het wezenlijke van de missie betekenen. Het gaat zowel om missie –niet alleen buitenslands maar ook binnenslands– als om het bewaren van het toebetrouwde pand. De kerk is niet slechts een afgesloten bastion, maar ook een uitvalsbasis. Het een niet los van het ander. Maar laten we de achterban uitbannen.

De auteur is oud-algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond.