De grenswachter die grenzen opende
Árpád Bella staat niet op een lijst van beroemde mensen die aandacht vragen voor hun vermeende rol bij de val van het communisme in Europa. Toch bepaalde de oud-grenswachter in een paar seconden mede de wereldgeschiedenis.
Toen op 19 augustus 1989 honderden Oost-Duitse mannen, vrouwen en kinderen de grens naar Oostenrijk over renden, besloot Bella niet te schieten. Daarmee veroorzaakte hij de uiteindelijke ontmanteling van het IJzeren Gordijn.Vandaag herdenken de Duitse bondskanselier Angela Merkel en andere politici in Hongarije de twintigste verjaardag van wat bekend werd als de ”Pan-Europa Picknick”.
De ‘picknick’ was bedoeld als een vredesdemonstratie voor betere relaties tussen het toen nog communistische maar hervormingsgezinde Hongarije en Oostenrijk. De grenzen zouden even worden geopend. Hongaarse en Oostenrijkse gedelegeerden zouden elkaar netjes de hand schudden, braadworsten eten en bier drinken. Maar ongeveer 570 Oost-Duitse vluchtelingen doorkruisten deze plannen: zij zagen de kans van hun leven om naar Oostenrijk te vluchten.
Bella, nu 63, keek even de andere kant uit. „Er waren honderden Oost-Duitsers. Ze bleven maar komen, en wij waren slechts met zes mensen”, herinnert hij zich. De grenswachter had opdracht te schieten als hij of collega’s zouden worden aangevallen. Maar hij realiseerde zich snel dat zelfs een waarschuwingsschot grote paniek zou veroorzaken. Ook vele vrouwen met kinderen renden mee de grens over.
Na de ‘picknick’ braken er spannende tijden aan voor de toenmalige Hongaarse premier Miklós Németh. Hem werd om opheldering gevraagd door het regime van de Oost-Duitse leider Erich Honecker. „De defensie-vertegenwoordiger van de DDR kwam hoogstpersoonlijk in Boedapest om uitleg vragen”, zei Németh later. „We zeiden: Hongarije is een arm land. Helaas beschikken wij niet over de middelen om het IJzeren Gordijn te repareren.”
Op 19 augustus 1989 bleef een wanhopige, bier drinkende, Oost-Duitse visser nog achter. Hij zag zijn twee zonen van 17 en 19 uit de auto springen en naar Oostenrijk rennen. De man ging niet mee omdat hij zijn vrouw in Oost-Duitsland had beloofd terug te keren.
Zijn gezin werd herenigd in september, toen Hongarije ook de andere 57.000 Oost-Duitse vluchtelingen op zijn grondgebied toestemming gaf te vertrekken. Er was te veel publiciteit geweest rond de ‘picknick’.
Het is onduidelijk of Bella vandaag genoemd zal worden in plechtige toespraken van Merkel en andere politici op hetzelfde veld waar eens prikkeldraad en houten hekken de buurlanden scheidden. Bella zegt niet te streven naar roem. „In het leven van iedereen zijn er momenten dat je belangrijke beslissingen moet nemen. De rest van je leven kan worden bepaald in een paar seconden.”