Het was woensdag de 60e verjaardag van de Geneefse Conventies. Dat zijn de spelregels voor oorlogsvoering met als belangrijkste afspraak dat in een oorlog burgers moeten worden ontzien en ongehinderd humanitaire hulp moeten krijgen. De Conventies waren een antwoord op de verwoestende gevolgen van de twee wereldoorlogen, die werden gekenmerkt door totale minachting voor mensenlevens. Zo mocht het nooit meer. Het opstellen van de Geneefse Conventies was een daad van beschaving en ze werden het meest ondertekende en erkende juridische instrument ter wereld.Helaas lijken we zestig jaar later de lessen van die tijd vergeten te zijn. Wie naar de huidige conflicten kijkt, ziet dat burgers juist steeds meer het doelwit worden van oorlogsvoering. In veel conflicten zijn niet-statelijke militante groepen actief die zich helemaal niet gebonden voelen aan de Conventies. Maar ook staten leggen met een dubbele moraal en politiek opportunisme de bijl aan de Geneefse Conventies.

Elke oorlog is vreselijk. In ons werk zien we hoe gewelddadige conflicten jaren van ontwikkeling teniet doen, hoe mensen beroofd worden van hun toekomst. Maar van Afghanistan en de Democratische Republiek Congo tot in het oerwoud van Colombia zijn wij dagelijks getuige van ernstige schendingen van het oorlogsrecht. Onschuldige burgers leven verstrikt in uitzichtloze conflicten, worden vernederd, verkracht en gedood. Levensreddende hulp wordt aan miljoenen kwetsbare mensen ontzegd.

De erosie van Geneefse Conventies ging nog verder doordat de Amerikaanse regering onder president Bush in de strijd tegen het terrorisme de regels aan zijn laars lapte. Abu Ghraib, Guantanamo Bay, de vele burgerslachtoffers in Afghanistan en Irak.

De norm dat burgers te allen tijde beschermd moeten worden, leek te zijn ingeruild voor een nieuw motto: dat je oorlogsrecht kunt aanpassen aan politieke belangen.

Politiek opportunisme van landen, de onwil in de VN Veiligheidsraad om krachtdadig op te treden, hollen de Conventies uit. Zijn de Geneefse Conventies dus achterhaald en niet meer relevant? Dat is een gemakzuchtige en onzinnige conclusie. In plaatst van berusting zou de zestigste verjaardag aanleiding moeten zijn tot hernieuwde verontwaardiging, zoals die ook bestond na de Tweede Wereldoorlog. En we moeten vastberaden optreden tegen schendingen en het opportunistische hanteren van het oorlogsrecht.

Het is hoopgevend dat de Verenigde Staten de weg naar internationaal recht weer lijken terug te vinden. De nieuwe Amerikaanse commandant in Afghanistan zei onlangs dat „onze bereidheid om te opereren met inachtneming van zo min mogelijk slachtoffers –zelfs als dat onze taak veel moeilijker maakt– is essentieel.” Ook lijken de VS alsnog toe willen treden tot het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat juist is bedoeld om oorlogsmisdadigers te berechten.

Ruimte

Ook Nederland heeft een verantwoordelijkheid. Als partij bij de Geneefse Conventies heeft Nederland de mogelijkheid om mensenrechters aan te pakken. Daarvoor moet dan wel ruimte gemaakt worden binnen het OM om onderzoek mogelijk te maken.

En met de ambitie om met Den Haag de hoofdstad van recht en vrede te zijn, zou Nederland zich meer politiek moeten inspannen om te zorgen dat er gereageerd wordt op schendingen van het oorlogsrecht. Ook Nederland moet waken voor politiek opportunisme. Zo zou Nederland het disproportionele geweld van Israël begin dit jaar in Gaza, aan de orde hebben moeten stellen.

Een wereld zonder oorlog is het streven waard, maar voor nu moet de crisis van straffeloosheid en wetteloosheid in conflictgebieden moet gekeerd. Onze regeringen zijn het verplicht aan de vele miljoenen vrouwen en mannen die vernederd, verkracht en verjaagd worden, om hun handtekening onder de Geneefse Conventies weer serieus nemen en zorgen dat internationaal humanitair recht wordt gerespecteerd.

De auteur is directeur van de hulpverleningsorganisatie Oxfam Novib.